Kösoğlu'ndan 'Açılım'ın Eski Tarihine ve Yeni Söylemine Dair Birkaç Not

'Açılım'ın Eski Tarihine ve Yeni Söylemine Dair Birkaç Not

Ülkemizde günlük siyasetle millî mesele­ler giderek birbirine karıştırılıyor; millî mese­le diyebileceğimiz bir kategori neredeyse yok oldu. Uzun süre Kıbrıs millî meselemizdi ve siyasî meselelerle birlikte tartışılmaz, konu üzerindeki millî mutabakat zedelenmezdi. Epey bir süredir o da günlük siyaset çekiş­melerinin arasına girdi ve birilerinin alıp sat­tığı bir meta düzeyine indirildi. Kim yapıyor bunu? Daha doğrusu yapan Türk toplumu da, yaptıran kim?

Değerli tarihçi Şükrü Hanioğlu uzun bir yazısında komplo teorilerini inceliyor ve so­nunda, günümüzde istihbarat örgütlerinin kullandıkları yöntemlerden birinin bu oldu­ğunu söylüyor. Her türlü ilişki ağlarının yo­ğunlaştığı dünyamızda, olayları kavramakta ve açıklamakta sıkıntı çeken insanın önüne, tek boyutlu Kel Oğlan masallarını andırır, olağanüstü basite indirgenmiş şemalar ko­nulur ve basit idrakler bu şemalara oturarak istedikleri çözüme kavuşmuş olurlar. Ondan sonrası kolaydır; yumruklarını sıkıp "Kah­rolsun!..." diye bağıracaksın; o kadar. Ne bil­mek, ne düşünmek ne de kendine düşen bir sorumluluk var mıdır, diye sormaya gerek yoktur.

Toplumların kamuoylarını yönlendirme­nin en kolay ve etkili yolu bu olsa gerek

Hangisinin diğerini tetiklediğini bilmem, ama komplo teorileri jle siyaset hayatımızın gittikçe seviye kaybetmesi arasında ilişki ol­duğunu düşünüyorum. Özellikle okumuş kesimlerimiz siyaset sohbetlerini mahalle pazarına çevirmiş haldeler; her şey almıyor, satılıyor: Cumhurbaşkanı ülkeyi yahut bir tarafını satıyor, Başbakan enerji ihalelerin­den pay alıyor, emniyetin üst kademelerin­de neler oluyor neler!... Hangi partili olursa olsun, vicdanı olan, vatanına, devletine bağlı normal bir insan bunları dinlerken korkudan yahut şaşkınlığından baygınlık geçirir. Vatan satmak ne zamandan beri bu kadar ucuzla-dı, semt pazarlarına düştü? İster bürokrat is­ter siyaset adamı olsun, devlet sorumluluğu yüklenmiş insanlar hakkında böyle endazesiz laf savurmak kültürümüze ne zaman girdi?

Pek de yeni değildir, diyenleriniz olduğu­nu duyar gibiyim... Bu işimizi zorlaştırıyor; ama özellikle biz milliyetçiler zor yollarda yürüyüp milletimiz için kolaylaştırmak zo­runda değil miyiz?

Size İnönü'nün söylediklerini anlatayım. Kırk yıl boyunca yetişen bütün nesillere Sul­tan Vahdetdin'in milletini sattığını ve Sadrı-azam Damat Ferit Paşa'nm vatan haini oldu­ğunu bellettikten sonra, Sabahatdin Selek'in, " Paşam, Damat Ferit haindi değil mi?" diyen sorusuna şu cevabı vermiştir: " Haayır! Hiç bir sadrıazama vatan haini denilemez. O biz­den farklı düşünüyordu. İngilizlerle görüşe­rek sorunları çözebileceğini zannediyordu. Gerçi bize çok zahmetler çektirdi, ama bir Sadrazam hain olmaz!"

Hiç değilse biz milliyetçiler, mülkün sa­hibinin kendi mülküne hain olamayacağı­nı, Sultan Vahdetdin'in son Türk Hakanı olduğunu ve Türk tarihinde hain sadrıazam bulunmadığını, İnönü'nün sözlerinden önce de bilmek zorunda değil miydik? Türk milleti'nin büyüklüğüne inananlar biz değil miydik? Millete öncü olmak, millî idraki uyanık tutmak, ona en güzel örneği sun­makla yükümlü bizler, siyaset sahnelerinde de, sohbetlerinde de çıtayı yüksek tutmak zorunda değil miyiz? Biz başaramazsak kim başaracak?

Öyle yanlışlar yapılıyor, öyle düşünülme­miş sözler söyleniyor ki, nitelemekte sıkın­tıya düşüyoruz, deniliyor. Doğrudur, ölçülü olmak, siyasetin düzeyini korumak zaten bu durumlar içindir.

Şimdi ben size bir tarih hatırlatması ya­pacağım; geçenlerde bir gazetede çıkan mülâkatımdaki tek bir cümlenin açıklaması­nı yapacağım; umarım bu uyarı sayın başba­kanımızın kulağına kadar gider ve bir yanlış söylemden vazgeçmesine vesile olur.

* * *

Bahsi geçen mülakatta sözünü ettiğim cümle şudur: Türkiye Cumhuriyetinin kuru­cu ilkelerine dokunulmamalıdır. Bu cümle­nin tarihi arka planı da şudur:

Her devlet, kuruluşunda devlet hukuku açısından belirli bir anlayış ve ilkeler üzerine bina edilir. Sonraki zamanlarda bu anlayış ve ilkeleri değiştirmeye kalkmak, yeniden devlet kurmaktan daha zor ve problemlidir. Biz bu deneyi bir kere yaşadık, sonucunu gördük. Eğer devletimizi yönetenler tarihî tecrübeye kör kalırlarsa, milletimizin sağdu­yusuyla buna imkân vermeyeceğini gönül rahatlığıyla söyleyebiliyorum. Çünkü o geç­miş tecrübeyi yaşarken de milletimiz karşı çıkmış, alay etmiş ve gecesini gündüzüne katarak Devlet-i âliyye için çalışan bir sad­razamın cenazesinde, tek bir kişi bile hüsnü şahadette bulunmamıştır; yani, imam efen­dinin merhumu nasıl bilirdiniz? sorusuna, "İyi biliriz" diye cevap vermemiştir. Bunun bir Müslüman için ne demek olduğunu varın siz düşünün...

Osmanlı Devleti'nin devlet hukuku, Müs­lümanlar ve gayri Müslimler ayırımına da­yanır. Gayrimüslimler devletin koruması al­tında her türlü hak ve hürriyete, sahip olup, kültürlerini dilediklerince gerçekleştirebilir ve dillendirebilirlerdi. Ancak, kamu hakla­rına sahip değillerdir; yani devletin yönetim kademelerinde, ilmiye, kalemiye, seyfiye sı­nıflarında yer alamazlar; bu alan Müslüman­lara aittir. Beş yüz yıldan beri böyle olagel­miştir.

Osmanlı zayıfladıkça Rusya ve batılı bü­yük devletlerin müdahaleleri de artmaya başlamış ve ayrılıkçı temayüller gayrimüs­lim tebaa arasında yayılmıştır. Yabancı dev­letler Osmanlı yönetimine müdahaleyi bir hak haline getirerek anlaşmalara sokmaya çalışmış, en azından anlaşmaların bazı mad­delerine dayanarak böyle bir haklarının var olduğunu ileri sürmeye başlamışlardır. Yer yer diplomatik nezaket kurallarını çoktan geride bırakan bu tür müdahaleler yanında, imparatorluktaki gayrimüslim unsurları da doğrudan doğruya müdahalelerinin bir ara­cı haline getirmek istemişlerdir. Bu maksatla gayrimüslimlere de Müslümanların sahip ol­duğu kamu haklarının verilmesi yani, devle­tin kurucu anlayış ve ilkesinin değiştirilmesi istenmiştir.

Sultan Mahmut zamanında fikri zemi­ni hazırlanmaya çalışılan bu hamlenin ilk adımı 1839 Tanzimat Fermanı ile atılmıştır. Ancak bu fermanda kamu alanında eşitlik yoktur. Daha sonra, İngiliz donanmasının boğazda demir attığı bir vakitte yayımlanan 1856 Islahat Fermanı ile bu siyasî haklar da verilerek "gâvur-müslüman eşitliği" sağlan­mıştır. Eski Sadrıazam Mustafa Reşit Paşa uzun bir layiha yazarak Padişah'ı uyarmış ve ülkede büyük ayaklanmalar olabileceğinden bahsetmiştir. Birçok devlet erkânı benzeri korkular yaşamıştır. Korkulan büyük ayak­lanmalar olmamış, ancak ufak çaplı bazı olaylar yanında Müslüman unsur bu eşitliği hiçbir zaman içine sindirememiştir. "Bun­dan böyle gâvura gâvur denilmeyecek" gibi alayların yanı sıra Müslüman ahali " Eba ve ecdadımızın kanları bahasına kazanmış ol­dukları bir mukaddes hakkımızı kaybettik; bizim için matem edilecek gündür." Diye her yerde yakınmış, sızlanmışlardır. Ve bu fer­manın mimarı olarak bilinen Âli Paşa'nın cenazesindeki binlerce Osmanlı, döneminin en iyi yetişmiş, en zeki ve birikimli bu aydınına helâllik vermemiştir. Cevdet Paşa diyor ki, "Cenazelerde hüsnü şahadet ve helâllik iste­menin ne demek olduğunu ben Âli Paşa'nın cenaze töreninde anladım". Âli Paşa'nın han­gi baskı ve sıkıntılar altında bu fermana imza koyduğunu detaylarıyla bilmese de, iyi kötü halk da anlıyordu; ama yine de affetmedi.

Bugün artık tartışılamayacak bir tarihi gerçek olarak biliyoruz ki, sözü geçen Fermanlar, muhtelif unsurları kardeş etmek yerine  ayrışmalarını  hızlandırmıştır. 

Fermanların ardından Meşrutiyet gelmiş ve gayrimüslimler de Müslümanlarla birlikte Meclis-i Mebusan'da yerlerini almışlardır. Bu süreç Osmanlının fiilen parçalanma dö­nemidir.

Devletin kurucu ilkesinden vazgeçip, Müslim-gayrimüslim eşitliğinin ilke haline sokulması Rusya ve Avrupalı devletlerin zorlamalarıyla olmuştu; zamanın yönetici ve aydınları için bu apaçıktı. Şimdi, engellene-meyen bu gelişmeyi, yeni bir kurucu anlayış ve ilke olarak millete kabul ettirmek ve sin­dirmek gerekiyordu. İşte Osmanlılık söylemi bu işlevi yüklendi.

Osmanlılık kavramı o güne kadar da var­dı ve sıkıntısız kullanılıyordu; ama ittihad-ı anasır anlamında kullanılınca, bu ittihada Türklerden başka katılan olmadı. Gökalp di­yor ki, "Bu da tabiîydi; çünkü devletin asıl sahipleri olan Türkler, devletin devamı için kendilerini unutmaya razı idiler". Diğerleri ise ayrışmayı hızlandırarak Dünya Savaşı'nın eşiğine geldiler.

O güne kadar Avrupa'da Osmanlı-Müslüman ve Türk, eş anlamlı olarak kul­lanılıyordu. Biz genellikle Osmanlı yahut Müslüman derken Avrupalılar Türk olarak isimlendiriyorlardı; devletin adı da, Müslü­manların adı da Türk'tü.

* * *

Millî Mücadele sonrasında dikkatle ve ısrarla yeni bir devlet kurulduğu görüntüsü ve intibaı verilmeye çalışıldı; ancak, kuranlar da Osmanlı idi, yeni Cumhuriyetin kurum­sal çekirdeği de Osmanlı idi. Devletin resmî söylemlerinde farklı seslere dikkat edilirken, temeldeki anlayış da Osmanlı idi. Bunu şöyle açalım:

Kuruluş yıllarında milliyetçilik söylemi yer yer aşırı sapmalara varırken -meselâ ırk­çılığa giderken- Devlet fiilen Osmanlı anla­yışını devam ettiriyordu; yani Müslümanlar kurucu unsur olarak ve tek millet olarak ka bul ediliyor, gayrimüslimlere azınlık hakla­rı veriliyordu. Bu tek millet 1924 Anayasası ve bütün sonrakilere Türk adıyla girmiştir. Özellikle Cumhuriyetin ilk yıllarında ve okumuşlar arasında Türk'ün Müslümanla eş anlamlı olduğu yolunda sessiz bir anlayış ortaklığı olduğunu düşünebiliriz. Halka ge­lince o zaten Müslüman kimliğini ortak bir ifade olarak görmeye devam ediyordu.

Günümüzde, bazı kavramları yanlış kul­lanarak Kürtçülere yardaklık edenlerden, bilmediği konularda kendilerini yetkin zan­nedenlere veya konuşmaya mecbur hisseden­lere kadar birçok insan çokça konuşmaktadır. Bunlar kamuoyunu etkilese, zihinleri bulan-dırsa da önemsemeyebilirsiniz. Ama Cum­huriyetin Başbakanı da ısrarla aynı yanlışı vurgulayıp duruyorsa, külahımızı önümüze koyup düşünmek zorundayız demektir..

Ayrıntılara girmeden, Cumhuriyetin kurucu anlayış ve ilkelerini tahrip eden söylemlere dokunabiliriz. Önce, Sayın Başbakan'ın her seferinde Türkler, Kürtler, Çerkezler... diye başlayan konuşmalarına işaret etmeliyiz. Sayın Başbakan, yukarıda işaret ettiğim ve Türk adı altında toplandığı­nı söylediğim birliği, önce bölüp, unsurlarına ayırıyor, ardından, biz hep beraberiz deyip yapıştırmaya çalışıyor. Osmanlı da aynen böyle yapmak zorunda kalmıştı; ama ingiliz donanması Boğaz'da ve saray'ın karşısında idi... Cumhuriyet eğitimini asimilasyon yap­madı diye suçlayamayız; ama onun zaafları­na dayanarak kendi varlığımızı da tehlikeye sokamayız. Yaşar Kemal sık sık, "Ben Kürt kökenli Türk Romancısıyım" deyip duruyor; onu anlamak gerekmez mi? Yaşar Kemal elbette ki Türk'tür; onu bir etnik gruba mal etmeye çalışmak ırkçılık yapmak olur; Yaşar Kemal de bunu reddediyor, biz de. Çünkü Yaşar Kemal'in milliyetini mensup olduğu soy değil, yaşadığı ve yarattığı kültür belirle­mektedir; hepimizin olduğu gibi.

Sayın Başbakanımızın danışmanlarının ısrarla harekete geçmelerini ve ona şu gerçekleri bir kere daha açıklamalarını isteriz: Konuşmalarındaki ifade tarzı, Türk'ü de di­ğerleri gibi bir etnik topluluk adı olarak an­ladığı izlenimi veriyor; kesinlikle yanlıştır. Türk, tarihin hiçbir döneminde bir etnik grup veya Türklük de bir etnisitenin adı olma­mıştır. Batılıların anlayışına dokunmuştum. Türkistan çevresinde ise Türk, Anadolu'daki Türkçe konuşan halkın adıdır; bir etnisite değildir. Bu halk tarihinin hiçbir devresinde bir başka büyük kültür içinde kültürel bir ada olarak yaşamamıştır yani etnik azınlık olmamıştır. Olan ufak gruplar ise genellikle asimile olmuşlardır.

Sayın Başbakanın konuşmalarında sı­raladığı ve etnik gruplar olarak sunduğu çeşitlemeyi, bir vakitler Yunanlılar kırk altı çeşit olarak saymış ve Anadolu'nun bir ya­malı bohça olduğunu yayınlarıyla dünyaya ilân etmişlerdi. Şunu söylüyorum ki, Sayın Başbakanın çeşitlemesinde adları geçenler farklı bir etnisite değillerdir. Öyle olmadık­ları için de, Gürcüler, Abhazlar, Osetler ve başkalarını sayınca sadece o insanların soy kökenlerine işaret etmiş oluyorsunuz. Sade­ce soy kökenleri ayrı olduğu için onları mil­letimiz içinde adacıklar olarak farklılaştırıp, ayırıyorsunuz. Ve sadece soy kökenleri farklı olduğu için onların şuurlarında farklılık göl­geleri, imanlarında sarsılma yaratıyorsunuz. Önce bölüyor sonra hep beraberiz diye yapış­tırmaya çalışıyorsunuz. Bu nasıl bir usûldür? Bu insanların kendilerini Türk milleti içinde görmediklerinden bu kadar emin misiniz?

İlkokulların yeni eğitim yılında aynı şey ilk ders olarak yapıldı. Çocuklara soy kö­kenleri hatırlatıldı, hepsinin farklı soydan oldukları anlatıldı, sonra, kucaklasın birlik olun denildi; Türk milletinin böyle olduğu telkin edildi. Okuyucularım beni, bu olayı nitelemekten kaçındığım için bağışlasınlar. Sadece Sayın Başbakana Bediüzzaman'ın bir uyarısını hatırlatayım: Diyor ki, iyiyi anlat­mak için kötüyü örnek göstermeyin, doğ­rudan doğruya iyiyi anlatın; çünkü siz iyiyi anlasın derken, karşınızdaki zayıf ruhlar kö­tünün etkisinde kalabilirler.

Körpe ruhlara, bütün bu karmaşadan uzak birdirbir oynayan yavrucaklara bu ya­pılır mı? O çocukların ruhları zedelenmiş, zihinleri örselenmiş olmaz mı? Benim ümi­dim, çocuklarımızın hiç birinin, öğretmen­lerinin de içine sinmeyen bu bölücü oyunu anlamadıklarındadır...

Niçin bu söylemin ırkçılık olduğunu vur­guluyorum? Çünkü etnisite toplumsal bir kavramdır ve bir tarifi vardır; rastgele kul­lanılamaz. Ana kültür içinde, farklı bir soy­dan gelen ve farklı bir kültürel yapıya sahip olup, kültürel yaratıcılığını devam ettirebilen yapılar etnisite olarak nitelenir. Başka yazı­larımda konuyu genişçe işlediğim için fazla açıklamaya girmeyeceğim. Ancak burada kilit niteliğinde olan unsur, kültürel yaratıcılı­ğını devam ettiriyor olmasıdır. Bunun için de o topluluğun belirli bir coğrafyada ve yoğun bir biçimde yaşaması gereklidir. Türkiye'nin dört bir yanma yayılmış olan insanların bir kesiminin soy kökenlerinin farklı olması, sa­dece soy kökenlerinin farklı olduğu anlamı­na gelir; onları ayrı bir etnisite yapmaz.

Bu devlet hiçbir zaman ırkçı olmadı, soy kökenine göre ayırımlar yapmadı, kuruluşu­nu da böyle bir ayırıma dayandırmadı. Ör­nek aldığımız Avrupa'nın bu konudaki iki yüzlülüğünü görecek kadar uyanık olalım: Batılı literatür kendileri için kültür bütünlü­ğünü, başkaları için farklılıkları ve bu farklı­lıklarla birlikte yaşama yollarını öğütlemek­tedir. Avrupa bu merhemi önce kendi başına sürmelidir.