Kırdan Bayırdan Hikâyeler..

Geçmiş yıllarda Gaziantep I. Kitap Fuarı’nda Ötüken Neşriyat’ın standındaki görevli arkadaş ile tanıştık. Buradaki kitapları incelemeye başlayınca kendisiyle sohbete koyulduk. Fırsatını bulduğumda kitapsever, okuma ile hemhal olmuş kişilere, kendilerini çok etkileyen yazar ve eserleri özellikle sorarım. İyi bir okuyucu olduğuna kanaat getirdikten sonra Levent Bey’e de yayınevlerinde kitabı bulunan özellikle okumamı istediğin yazar ve kitapların hangileri olduğunu sordum. Cengiz Aytmatov, Peyami Safa, Mehmet Niyazi, Abbas Sayar ve Şevket Arı ve bu yazarların belli başlı eserlerinden bahsetti. Şevket Arı isminin dışındaki yazarlarımızın birçok kitabını okumuştum. Şevket Arı’yı ilk kez duyuyordum. Başlıkta ismi bulunan kitabı karıştırmaya başlayınca bu arkadaş “Bu kitabı al oku, beğeneceğini tahmin ediyorum. Hoşuna gitmezse geri getir.” dedi. Nitekim kitabı aldım, okudum. Levent Bey’in tavsiyesinin bu kadar iddialı olmasının sebebi hikmeti beyhude değilmiş. [1]

            Hikâyeler benim oldukça hoşuma gitti. Neden böyle beyinleri ve bu beyinlerin meyvelerini tesadüf eseri keşfediyoruz? Neden Şevket Arı’yı edebiyat ile haşır-neşir olanların çoğunluğu bilmezler? Bu ve buna benzer soruları sorgulamaya başladım. Birden aklıma Milli Eğitim Bakanlığı’nın orta öğretim öğrencilerinin okuması için, tavsiye ettiği 100 temel eserin içinde “Sokakta” romanıyla Bahaeddin Özkişi’nin geniş bir Türk okuyucusunun karşısına çıkması geldi. Acaba Şevket Arı ve kitapları da gün gelir de böyle keşfedilip, edebiyatseverlerin karşısına çıkar mı diye düşündüm.

                                               ŞEVKET ARI KİMDİR? [2]

           Şevket Arı, 1888 yılında köyde imamlık yapan bir babanın çocuğu olarak dünyaya gelir. Babası ilmini artırmak ve çocuklarını okutmak için İstanbul’a gider. Yazar, Galatasaray Sultanisi’nden mezun olduktan sonra “Halkalı Ziraat Mektebi Ali”sine girerek 1913 yılında mezun olur. Ziraat Vekâleti bünyesinde Ankara’da göreve başlar. 1917’de Darüleytam müdürlüğü, 1918’de Çiftliği Sultanî (Karacabey Çiftliği) müdür muavinliğine getirilir. Yunan işgali sırasında da bu çiftliğin müdürlüğünü yapar. Türk’ün Ateşle İmtihanı’nda tarafını açıkça belli eder. Üzerine düşeni yapmaya çalışır. “Kara Muavin” ve “Kara Müdür” lakapları ile ün salar. 1923’te Adana Ziraat Mektebi Müdürlüğü, 1925’te Ziraat Aletleri Şubesi Müdürlüğü, 1926’da Çifteler Çiftliği Müdürlüğü yapar. 1929 yılından 1932 yılına kadar Emin Sazak Çiftliği Müdürlüğü’nü yürütür. 1937 yılına kadar Ziraat Vekâleti Zirai Aletler Şubesi Müdürlüğünü yapar. Bu görevinden sonra Trakya Umumi Müfettişliği Ziraat Müşavirliği görevine devam eder. Bir taraftan da Edirne Lisesi’nde Kimya ve Fransızca öğretmenliği icra etmeye çalışır. 1942’de Zirai Kombinalar Teşkilatı’nın kurucusu ve reisi olur. 1950 yılında Tarım Bakanlığı Teknik Müşaviri olarak emekli olur. 1979 yılında bu âlemden sonsuzluğa göç eder.

            Yazar, edebiyatın nazımı ve nesriyle fazla ilgili olmadığını, mektupların dışında da bir şeyler yazmadığını, işinden arta kalan zamanlarda edebî kitap ve yazıları severek okuduğunu, profesyonel anlamda edebiyatçı olmadığını kitapta belirtir. Bu hikâyelerin yazılma sürecinde de bir arkadaşının teşvik ve yardımı sayesinde bu işe koyulduğunu anlatır. Emeklilik sonrası başından geçen olayları hikâyeleştirerek yazmaya başlar. Bunların bir kısmını çeşitli gazete ve dergilerde yayınlama fırsatı bulur. Bu kitaptaki yaşanmış hikâyelerden “Mert Düşman” ölümünden sonra “Abdi İpekçi Barış Ödülü”nü alır ve Milliyet Gazetesi’nde yayınlanır.

ŞEVKET ARI’NIN “KIRDAN BAYIRDAN HİKÂYELER”İ

            Yukarıda Arı’nın özgeçmişinde de bahsedildiği gibi devrin siyaset ve eğitim başkenti olan İstanbul’da öğrenimini tamamladıktan sonra ömrünün neredeyse yarısını kır, kasaba ve köylerde yaşamış birisi olarak kitabın ismini “Kırdan Bayırdan Hikâyeler” koyması tesadüf olmasa gerekir. Özellikle Cumhuriyet dönemi köy edebiyatçılarının bir kısmına karşı edebiyat çevrelerince birbirinden farklı eleştirilerin olduğunu hatırlayalım. Bu kişilerin büyük bir kısmı eserlerini masa başında yazdığı için, bir kısım yazarların da kısa süreli(örneğin Kurtuluş Savaşı yıllarında veya öğretmenlik yaptığı yıllarda Anadolu ve köy hayatı gerçeğine vakıf olması gibi) misafir denilecek kadar kısa sürede Anadolu’yu tanıdıkları için eleştirmenlerin bir kısmı tarafından köy gerçeklerini yansıtmadığı gerekçesiyle eleştirildi. Şevket Arı, işini çok seven bir kişi olduğu için köy gerçeğinden rahatsız olmak bir yana çok mutlu olur. Kendisinin hamurunun buralarda yoğrulduğunu özellikle belirtir.

Gerçekçi bir memleket hikâyecisi olarak kabul edebileceğimiz Şevket Arı’yı bu alanda yazan diğer edebiyatçılardan farklı kılan özelliklerin izini de “Keskin Feraset” isimli en güzel hikâyesi sayılabilecek eserinin sonunda yine kendisi söyler: “İbret gözü olanlar o kır ve köy âlemlerinde neler görürler, bulurlar, neler. Gözü kör, beyni bulanık olanlar o âlemin yalnız kirini, bitini, piresini görüp seçerler. Onların da nasipleri o kadardır.”(s.233) Hikâyelerin kahramanlarının hemen hemen hepsi (hayvanlarla ilgili anlattığı bir kısım hikâyelerin kahramanları hariç) kasabalı, esnaf, çiftçi, işçi ve işportacılardır. Hacısı, hocası, asker kaçağı, mollası, eşkıyası, ağası, zengini, cahili, arifi, tembeli, delisi, uyanığı, açgözlüsü, yoksulu, kahramanı bütün eksiği gediğiyle bizim insanlarımızdır. Yazar bunları bütün çıplaklığıyla karşımıza çıkarır. Örneğin, imamın insanları cehennem ile nasıl korkuttuğunu şöyle anlatır: “... O mübareğin de yanına varılmaz ki..Ağzının içi sanki cehennem..Bu gibi işler için, hep alev fışkırdı ağzından. Hüseyin Dayı, kendi kendine, “bu bana helaldir” fetvasını verdi; gönlü gene, ferahladı.”(s.251) Acımasız, zalim birinden bahsederken öyle güzel tarif eder ki: “O ne Allah’ın belasıdır, adamın yakasına sarıldı mı, parayı almayınca koyuvermez. İnsan, gırtlağına çöken Azrail’den, salâvat getirmek için belki müsaade alabilir de bu adamdan, dışarıda su dökmek için bile izin alamaz.” (s.18)

            Yazar, hikâyelerinin bir kısmında Anadolu insanın Balkan, I. Dünya ve Kurtuluş Savaşları’ndaki açlıkla, yoklukla, yoksullukla, yalnızlıkla, ölümle mücadelesini anlatır. Bu insanların bütün bu felaketlere karşı sevgi ve dayanışma örneğini sergilediğini bizlere gösterir. Kitabın dili sade ve akıcıdır. Kitapta birbirinden güzel, 13 tanesi hayvanlarla ilgili, toplam 56 hikâye bulunmaktadır. Bu enfes hikâyelerin içinde bazıları benim başımı döndürdü desem inanır mısınız? Bu hikâyelerin bana göre en güzelleri şunlardır. Abdi İpekçi Ödülünü alan “Mert Düşman”, Nevzat Kösoğlu’nun önsözünde bahsettiği “Keskin Feraset”, aşağıda özetleyerek anlatmaya çalıştığım “Arslanı Öldüren Yara”, “Hacı Memiş’in Yasin Tulumu”, “Kurşun Tutmaz Muskası”, “Minnet Yükü”, bunların dışında “ “Şakir Dayı”, “Doğru Adam”, “Yetim”, “Kara Ahmet Dayı’nın Allah’la Andı”, “Ayının Onuru”, “Deve İle Yular”, “Andık Yok”. Okuyunca ilginizi çekeceğinizi düşündüğüm dört hikâyeyi özetleyerek de olsa anlatmaya çalışacağım.

ARSLANI ÖLDÜREN YARA

            Ormanların Kralı, mekânında gezerken bir ceylan görür. Bu avı gözüne kestirir ve kaçırmak istemez. Bunun için harekete geçer, bunu gören ceylan olduğu yerde çabalar ama kaçamaz. Arslan tam olarak kısmetine kavuşacağı sırada sağdan soldan birkaç tüfek birden patlar. Meğer bu avcıların kurduğu bir tuzakmış.

            Ağır yaralanan Kral avcılarla başa çıkamayacağını anlar. Fırsatını bulup, kaçmaya çalışır. Arkasından her ne kadar kurşun sıkıldıysa da kimi zararsız yerine kimi boşa gider. Sonunda inine gelip, dinlenmeye koyulur. Arslanın artığıyla geçinen hayvanlar hemen kara haberi karakargaya ulaştırır. Karga da her ne kadar bütün hayvanlara aynı gün ulaşmaya çalışsa da çoğuna geç ulaştığı için ormandaki hayvanların temsilcileri ertesi gün arslanın inine gelir, üzüntülerini bildirir, geçmiş olsun dileklerini sunar. Burada herkes şaşırır nasıl olur da arslan bu hale gelmiştir. Kendisine sorulan her soruyu arslan, utanarak, “oldu bir şey..” diyerek, geçiştirmeye çalışır. Arkalarda bulunan tilki, en öne gelerek, konuşulanları sessizce dinler. Olduğu yerden ayağa kalkarak şunları söyler:

 

            “Sevgili hükümdarımız…Birkaç arkadaşımız bu felâketin sebebini öğrenmek istediler, size sordular. Siz ise, bu ciheti daima kapalı geçtiniz. Ben bundan endişeleniyorum ve şu anda büyük bir teessür içinde bulunuyorum. Bize karşı olan muhabbet ve şefkatinizi ve bu sebeple de, bilerek bilmeyerek, yaptığımız suçlarımızı daima hoş görmek lütfunda bulunduğunuzu hep biliyoruz. Siz, bu sefer de, gene, maiyet severliğinizin ve yüksek faziletinizin tesiri altında olarak, kabahatliyi ortaya atmıyorsunuz ama biraz evvel arzettiğim gibi, ben bundan büyük endişe duyuyorum. Dün benim çocuklar bana ‘Baba… Bize hep kuru kemik getiriyorsun, bunları geveleye geveleye daha genç yaşımızda iken, dişlerimiz kör testereye döndü. Yumuşak bir şey yiyelim diye akşamlara kadar, kırlarda, fare deliklerinin önünde beklerken beyinlerimizi güneş yiyor da gene karın doyuracak kadar bir şey ele geçiremiyoruz. Elimiz ayağımız tutar, gücümüz kuvvetimiz yeter bir yaşa geldik. Sen bize müsaade et de biz kendi kendimize şöyle bir avlanmaya çıkalım. Akşama, anamızla sana da bir şeyler getiririz.’ Demiş, benden müsaade alarak, tavşan avına çıkmışlardı. Sizi şahsen tanımayan bu cahil çocuklar, korkarım, tavşan sanıp da efendimize saldırmış olmasınlar?” deyince, arslan, yattığı yerden derin derin inler ve başını zorla kaldırarak şu beylik sözünü söyler:

            — Arkadaşlar… Bu yaralardan ben, nasıl olsa, ölmez kurtulurdum. Fakat, şu mıymıntı tilkinin lâflarıyla yüreğimde açılan yara, beni yaşatmaz artık. Benden ümidi kesin. Kendinize başka bir kral seçmeğe bakın. Şimdi dağılın başımdan da yarın cenazemi kaldırmağa gelirsiniz.’ der.

HACI MEMİŞ’İN YASİN TULUMU

Yazar, bu hikâyesinde çok ilginç bir olayla karşılaşır. Bunu kitabında çok güzel bir şekilde anlatır. Anlatacağı olaya güler misiniz, ağlar mısınız, hüzünlenir misiniz, düşünür müsünüz bilmem ama kendim nedense en çok sonuncusunu yaptım. Görev yaptığı köylerin birinde Hacı Memiş isminde bir zengin vardır. Bu köylüler kışın bitip, baharın geleceği vakit bütün ihtiyaçlarını karşılayıp, yaylalara çıkarlar. Buralarda yaklaşık 4-5 ay vakit geçirirler. Bu yaylalar öyle yerler ki sivrisineği, domuzu, sıcağı, hastalığı sıkıntısı bol; şehirlerle bağlantısı, yoktur. Yine böyle yaylaya çıkmak üzere bir günde Şevket Arı, Hacı Efendi’yi yolcu etmeye yanına gelir. Hacı Efendi, hazırlıklarını yaparken içinin her halinden boş olduğu bir tulumu besmele çekerek, saygıyla götürülecek değerli eşyaların yanına koyar. Yazar bu tuluma bu kadar saygı göstermesini, yaylada ne işe yarayacağını merak eder. Bunu kendisine sorar, hikâyenin ilginç kahramanı da sakin sakin anlatmaya çalışır. Bunların içinde kırk Yasin okunarak konulduğunu söyler. Yazar, tulumun “Yasin”le nasıl dolduğunu sorar. Hacı Efendi şu cevabı verir: “Hoca, boş tulumu kucağına alıp, “Yâsin”i okumağa başlar. Her âyetin sonunda, tulumun üstündeki memeden tulumun içine üfleye üfleye, tulumu gördüğün gibi, iyice şişirir. Sonra bir de fatiha okuyarak memeyi güzelce bağlar, bize teslim eder.” Yazar, bunun ne işe yaradığını merak eder, ısrarla sormaya çalışır. Hacı Efendi de yaylada hasta olanlara şifa niyetine kullanıldığını söyler. Yazar, bunun mantıksızlığını, hiçbir işe yaramayacağını, hastaların şehre doktora, eczaneye getirilmesinin hastalar için daha uygun olacağını anlatmaya çalışır. Müellif ile Hacı Efendi arasında hararetli bir tartışma başlar:

Hastanızı, şehre kadar siz getirin.

Hele bak… Hastayı rahat döşeğinde ölmeğe bırakmayıp da katır sırtında mı can verdireceğiz ona?

Siz de çıkmayın o dağlara, oturun artık köyleriniz de.

O zaman, daha çocukluğumuzda söner gideriz bu kötü yerlerde.

Eee.. Ne olacak bu işin sonu?

Tasası sana mı düştü. Bizler açıkta yanan çıralar gibiyiz. Kuvvetli bir rüzgâra uğradık mı, özü sakızlı olanlarımız dayanır bu fırtınaya. Sakızı az olanlar da söner gider.

Ama, tulumdan hiçbir şey çıkmaz be Hacı.

Çıkar, efendi, çıkar; hiçbir şey çıkmasa bile, bir teselli çıkar. Bilir misin çaresizler için, o ne büyük bir ilâçtır? Hasta ‘şifa bulacağım’ diye ümitlenir, yüreği açılır, yüzü güler. Kendinden ümidi kesen hasta da, “Alnımın yazısı böyle imiş, hiç olmazsa temiz bir imanla gidiyorum.” diye bir ferahlık duyar. Yaylaları dolduran bütün aşiret halkı, bu tulumu gözler durur. Tuluma başvuranlar o kadar çoktur ki, çok defa, sıra beklerler. Sekiz on saatlik yerlerden gelenler olur.”

Arı, Hacı Efendilerin bu buluşlarından çok etkilenerek şunları söyler: “Bu zavallıların dertlerine karşı bizler, bu tulum kadar, bu “hiç” kadar da, deva olamıyorduk demek.”

                                               KURŞUN TUTMAZ MUSKASI

            Hikâyenin kahramanı İstanbul’da medresede okuyan Molla Hüseyin, Ramazan başlangıcında büyük köyün birine gelir. Bayram sonrasına kadar köydeki camide imamlık yapar. Vaazlarında cehennemden daha çok cennetten bahsettiği için köylüler tarafından beğenilir. Köylünün durumu da geçmiş yıllara göre o sene gayet iyidir. Molla Hüseyin, bayramda imam hakkı olarak verilen zekât ve fitreden tahmin edeceğinden daha fazla toplar. Bunun dışında şehirde kendisine bir yıl yetecek kadar tarhana, bulgur, kuskus ve iaşesi için de ayrıca yardım alır. Kendisine tahsis edilen eşekle yola çıkar. Öğleye doğru sık çalılıkların arasından geçerken, o yörenin - idam cezası alıp da bu cezası 101 sene hapse çevrilen daha sonra da hapisten firar eden devletin de ölüsünü getiren kişiye ödül vereceği, azrail kılıklı- meşhur eşkıyasının “hey Molla dur hele” sesiyle irkilir. Eşkıya, mollanın cebindeki paraları ister. Molla da her ne kadar bu paraların kendisine caiz olamayacağını ve bu paralara okuması için ayırdığını söyler. Bu paraları kendisine verdiği takdirde aç kalacağını ve imam olmak için medrese tahsilini tamamlayamayacağını ifade etmeye çalışır. Bunun üstüne eşkıya, imamlık ile kendisinin mesleği arasındaki mukayeseyi –imamların sosyal hayatlarının rahatlıklarını içinde kalmış ukde olarak- anlatmaya başlar:

“Neden aç kalırmışsın? Köyün birine imam durursun, çocukları okutursun; beş vakitte de ezanını okur namazını kıldırırsın; ekmek elden su gölden. Sofranı köylü çıkarır. Ölüyü kefinler, diriyi soyarsın; anasının karnında oynayan çocuğun bile haracını (fitre sadakasını) alırsın. Sıcacık yatağında yatarsın. Benim gibi yarı aç yarı tok, yazın çalı diplerinde kışın ayı inlerinde yatarak bir taraftan “tatlı canımı kurtaracağım” öte taraftan da “adam soyacağım” diye uğraşacak değilsin ya… Ölülere “Mevlit” der okur, “Yâsin” der okur, cebini doldurursun. “Nikâh kıyıyorum” diye iki okur bir üfler, heriften bir iki Mecidiyecik sızdırırsın. Birkaçınız bir olup ölü için “devir” der, dirinin parasını fırıldak gibi çevirip çevirip de cebe indirirsiniz. İmamlık hem çok kolay, hem çok kârlı bir zanaatmiş ama bilemedik. Zahmetsiz bir kazanç. Ben elimdeki martinle ve ölümle korkuturum. Senin lafların benim martinden, cehennemin de ölümden daha fazla ürkütür insanları. Benim elimden kurtulanlar, senin önünden kaçamazlar. Dirisi de elindedir, ölüsü de..” der. Molla para kesesini eşkıyaya teslim etmekten başka çare kalmadığını anlar. Parayı verir ve kurtulacağını zanneder. Ağlaya ağlaya eşeğin yanına gider. Eşkıya bırakmaz, bana illa ‘kurşun tutmaz bir muska yazacaksın’ der. Molla her ne kadar bu işlerden anlamadığını belirtse de eşkıyayı inandıramaz. Muska niyetine bir şeyler yazar, kendisine teslim edip, yakasını kurtaracağını düşünür ama nafile. Yazdığı muskayı test etmesi gerekir. Bu sefer eşkıya:

“Dur bakalım; ya bana ters bir muska yazdı isen. Bunu nereden bileyim? Şu yazdığın muskayı koy cebine de geç şu karşıdaki çam ağacının dibine. Ben sana bir kurşun çekeyim; eğer kurşun seni tutmazsa, muskanın tam muska olduğunu anlarım. Yok, eğer kurşun seni tutarsa, boylarsın öte dünyayı; cezasını çekersin” der.

Küçük molla, öleceğini hissederek çam ağacının dibine gider. Bir yandan da yalvarmaya başlar. Haydut: “Anlaşıldı… Demek sen bana ters muska yazdın; ben ona güveneyim de göğsümü gere gere zaptiye kurşunu önüne dikileyim.” dedikten sonra martinin namlusundan tutarak kuşağıyla mollayı ağaca bağlar, nişan alır, bir kurşun çeker.

Molla kendinden geçmiş, baygın bir şekilde, yere düşer. Haydut da “neresinden vurmuşum bu sahtekârı” diyerek yanına koşar. Fakat, bakar ki hiçbir tarafında kan sızıntısı yok, şaşırır. Mollayı çözerek cebindeki muskayı alır, kendi cebine koyar. Mollayı ayıltmaya çalışır:

            “Sen ne tabansız, ne itikatsız adammışsın be! Kendi elinle yazdığın muskaya itikadın yok mu senin? Benim martinin ucundan, uçan kuş bile kurtulamazken, bak muska tam muska imiş. Aferin sana. El emeğini sana bol bol vereyim de üstümde hakkın kalmasın.” diyerek keseden aldığı bir altını yaptığı muskanın sağlamlığına kanaat getirdiği için mollaya verir. Molla tir tir titreyerek, hayduttan bu sefer kesin olarak kurtulduğunu düşünerek eşeğe biner, yola koyulur. Eşkıya tekrar geri çağırır. Mollanın kaçacak hali yoktur:

            “Molla, in eşekten; ben bu işten işkillendim. Ya sen ağaçta bağlı iken, içinden muska duası okudu isen! İyisi mi şimdi ben şuraya dikileyim sen martini alıp bana bir kurşun at. O kurşunun bana değmediğini gördükten sonra benim de içimden bu işkil çıkar, iyice inanırım bu muskaya. Artık bana “karada ölüm yok” demek. İsterlerse zaptiye değil, asker yollasınlar üstüme. Şu işi de tamamlayalım da öyle git, der. Molla bu yaştan sonra katil olmak istemez ne kadar yalvarırsa da eşkiyayı ikna edemez. Eşkıya yağlı bir kurşunu tüfeğe yerleştirir, nasıl nişan alması gerektiğini söyler ve hedef tahtasına geçer. Özellikle de göğsünü göstererek nişan almasını belirtir. Molla güzel bir nişan alır, eşkıya güzel bir yere serilir. Daha sonra molla eşkıya katili oldum diyerek ağlaya ağlaya koşup kasabaya, karakola teslim olur. Molladan zaptiyeler, adliye görevlileri olayı dinledikten sonra olay mahalline gider. Yıllardır ele geçiremedikleri eşkıya göğsünün orta yerinden kurşunu yemiş bir şekilde yatınca: “Allah senden razı olsun. Hükümeti de milleti de kurtardın. Bunun sevabı sana yeter.” derler. Eşkıyanın üzerindeki paraları da mollaya teslim ederler.

MİNNET YÜKÜ

            Fakir bir köylü olan Ahmet Efendi, evin eksiklerini tamamlamak ve öteberi almak için kasabaya alışverişe gitmek durumundadır. Yalnız gitmesine gidecek ama yolda bineceği eşeği birkaç gün önce ölmüştür. Bir komşusundan eşeği istemeyi de gururuna yediremez. Nasıl olsa yürüyerek 5-6 saatte gidilecek bir yer değil mi diyerek yolun kirişini tutar. Bu arada havanın kapalı olması kendisini düşündürür ama işimi bitirinceye kadar köye dönerim diye düşünür. Yanına kepeneği de bilerek almaz çünkü bu sefer alacağı şeyler heybesinin ikisini de dolduracaktır. Kasabaya yaya olarak gelen Ahmet Efendi, yükte ağır pahada hafif ne kadar alması gereken öteberi varsa alır. Heybesini sallasırt edip hemen köyün yolunu tutar.

            Kasabadan çıkarken yağmur çiselemeye başlar. Akabinde rüzgâr da fırtınaya çevirir. Yağmur şiddetini artırır. Kendini az buçuk koruyacak bir yerde bulamaz. En iyisi yola devam edip bir an önce köye varayım diye düşünür. Bu arada bir an önce köyüne dönmenin hesabını yapıp yoluna koyulurken arkadan ata binmiş, gocuğuna sarınmış, terkisinde de bir kepenek olan komşu köyden Ahmet Ağa yetişir. Kendisine böyle bir havada nasıl olur da kepeneksiz, gocuksuz çıkarsın diye çıkışır. Daha sonra da: “Çöz şu benim terkiyi de, al kepeneği sırtına; heybeni de koy terkiye. Sizin köyün hizasına kadar zaten beraber gideceğiz. Yol ayrımından sonra da köyünüz yakın.” der. Ağa’nın dediğini hemen yapar, kepeneği sırtına giyince, heybesini de terkiye koyunca oldukça sevinir. Ahmet Efendi, şükran duygularını ifade etmeye başlar:

            “- Bugün, Hızır oldun da yetiştin imdadıma; yoksa halim dumandı. Tuttuğun kara toprak, sarı altın olsun ağa. Ne olacak? Fukaralık işte. Eşeğim ölmüştü. Kolayına denk getirip de bir başkasını alamadım. Harç düzmek için bugün pazara gitmem lazım geldi. Konudan komşudan eşek istemeğe yüzüm tutmadı bir türlü. Herkesin malı kendine lazımdır elbet. Omuzda dolu bir heybe olunca, kepenek de bir işe yaramazdı zaten. Havaya aldandım da, şöylece çıkıverdim yola. Onun da kahpeliği tuttu bugün; paçamdan yakaladı. Nerede ise yolun üstüne serecekti beni. Allah acıdı halime de seni yetiştirdi ardımdan.

Öyle oldu Ahmet….Heybe omzunda kasabadan çıkarken seni görmüştüm. Hava iyiden iyiye bozmağa yüz tutunca seni düşündüm. İçim bir türlü rahat etmedi; duramadım oralarda. Şu zavallıya yetişeyim de bir faydam olsun diye ata atlayıp hemen yola çıktım. Atı da iyi zorladım haa…Bak şu haline…

He…Öyle ağa….Kul bunalınca Hızır yetiştir derler. Hızır da hep gökten inmez ya. Sen de bugün benim için Hızır oldun.

Ya, ben yetişmeye idim, halin ne olurdu? Benim çoban için aldığım kepenek de, ne kadar işine yaradı ya?

Sorma ağa, sen yetişmeye idin, halim pek berbat olurdu. Senden de attan da Allah razı olsun.

Köyü nasıl olsa tutardın ama, ne şekilde? Ne sende, ne heybenin içindekilerde bir hayır kalırdı. Belki bu yüzden hasta olurdun.

Ne desen olurdu ağa. Zaten yorgunluk beni bitirmişti. Üstüm başım ıslanınca, soğuk da içime işlemişti. Dediğin gibi, belki de hastalanırdım. Allah seni çoluğuna, çocuğuna bağışlasın, onları da sana. Elem, keder yüzü görme.

Bugünkü halin ölümüne bile sebep olabilirdi.

Eh…Ne bilirsin? Vademiz gelmişse, o da olurdu. Ölüm için de bir bahane lazım değil mi ya…

            Yola devam ettikleri müddetçe, ağa sanki başka laf bulamıyormuş gibi hep bu bahis üstünde dönüp dolaşır. Ahmet de hep aynı duaları tekrarlar durur. Fakat, ağa, sımsıkı tuttuğu bu lafın yakasını bir türlü bırakmadığından, bir müddet sonra Ahmet bunalmağa başlar. Ağa bir taraftan, şeytan bir taraftan, bindikçe binerler Ahmet’in dalına. Ahmet’te tahammül iyice daralır; içinden “Lâhavle”ler çekerken, dışından da iyice somurtmaya başlar ve ağaya cevap vermemeye başlar. Ağa anlatmaya devam eder. Ahmet ise de düşünür taşınır ve işin içinden çıkamaz. Bu sırada yol büyücek bir ırmak kenarını takip eder. Irmak suyunun göllendiği derin bir yere geldikleri sırada, ağa, gene aynı laflara başlayınca,

Ahmet, ya ben imdadına yetişmeyeydim, ne olurdu halin, diye düşünüyorum, deyince, Ahmet’te sabır mabır kalmaz. Ömer Seyfettin’in Diyet adlı hikâyesindeki Demirci Koca Ali tekrar sahnededir. Kepeneği bir tarafa, kendini de, yanına gelmiş oldukları ırmak gölüne kaldırıp atarak, dalar suyun içine. Suyun yüzüne çıktığında bir daha dalıp çıkar. Ondan sonra da, üstünde şırıl şırıl suları akarak, bu hâl karşısında şaşırıp kalmış olan ağanın yanına gelir ve:

Ver şu heybemi, şu kepeneğini de al, der.

Ahmet’in bu halinden pek ürkmüş olacak ki ağa, hiç ses çıkarmadan heybeyi Ahmet’e verir, kepeneği de terkiye bağlar. Bunlar yapıldığı sırada tir tir titremeğe başlamış olan Ahmet, heybesini omuzladıktan sonra, ağaya;

            - Be herif, sen arkamdan yetişip de heybemi atına almayaydın, kepeneği de bana vermeye idin, bundan da beter olacak değildim ya…Yıkıl git gözümün önünden, dedikten sonra göğsünü gere gere yoluna devam eder.

DEĞERLENDİRME

            Özellikle Türk Edebiyatı’nın neredeyse unutulan bu “kalem”i ve bu “kalem” den çıkan hikâyelerin, milli kültürümüzün izdüşümlerini yansıtan veriler olduğunu ve Türk Edebiyatı’nın köy edebiyatıyla ilgili en güzel incilerinden biri olduğunu tahmin ediyorum. Bu incileri artık edebiyatseverlerimizin okuyacağını, özümseyeceğini tahmin ediyorum. Çünkü bu güzelim incilerin onlarca yıldır açmadığımız çeyiz sandığından çıkarılmasının zamanın geldiğini ve hatta geçtiğini düşünüyorum.

 

[*] Eğitimci, E-posta: ikizkuyu@yahoo.com

[1] Şevket Arı, Kırdan Bayırdan Hikâyeler, 399 sayfa, 1998, İstanbul, Ötüken Neşriyat

[2] Şevket Arı’nın biyografisini kitaptan derleyerek hazırladığımı söylemeyi unutmayayım.