İsim değişikliği tartışmalarına bilimsel yaklaşım

Türkiye’nin dört bir yanında olduğu gibi, Erzurum’daki yer isimlerinin de, zamanla çeşitli değişikliklere uğradığı bildirildi. İnsanın olduğu her yerde sosyal hareketliliğin olacağına işaret eden uzmanlar, bu hareketliliğin de, yerleşim yerlerinde bir takım isim değişikliklerine neden olabileceğini kaydettiler. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Enver Konukçu, yer ve yerleşim yeri isimlerinin, tarih boyunca çeşitli değişikliklere maruz kaldığını söyledi. Türkiye Cumhuriyeti topraklarında bu işin hep kanunlar çerçevesinde yapıldığına vurgu yapan Konukçu, Yunanistan, Bulgaristan, İran ve Ermenistan’da olduğu gibi zorunlu değiştirmeler ve yok etmelere Türkiye’de kesinlikle rastlanamayacağını dile getirdi.

//YER İSİMLERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ ZORLA OLMAMIŞTIR

Yer isimlerinin tarihi akış, kaynaklar ve buluntulara göre belli edildiğini söyleyen Konukçu, özellikle de Doğu Anadolu Bölgesi’nin, yer isimlerinin değişikliği gibi hususlarda sık sık tartışma konusu haline getirildiğini belirtti. Konukçu, “Birçok devlet buralara sahip olmuştur. Kendi tasarrufuna göre değiştirmeler yapmışlardır. Meselâ, Ermeni milleti yoktur. Onlar kendilerine ‘Hay’ derler. Bunun da bilimsel izahı yoktur. Ama yazılan sipariş tarih kitaplarında maalesef her türlü rezalet görülüyor. Bu da yetmiyormuş gibi, Doğu Anadolu ‘Armenia’ olarak gösteriliyor. Doğu Anadolu’ya Gürcistan, Ermenistan, hatta Kürdistan diyenler bile var. Bu dillendirmelere şimdilik verilecek cevap, ‘öğren de gel’ olacaktır. Çünkü ifade ettikleri Kürdistan, bir kere Ortaçağ’da yoktur. Ermeniler yapay isimlendirmeler ile bu bölgelere sahip çıkmışlardır. Selçuklular, Saltuklular, Ahlatşahlar, Artuklular, Moğollar, İlhanlılar, İlhanlı beylikleri, Kara ve Akkoyunlular meseleleri çözülmeden, Kürt_istan diye bir öneride bulunamazlar. Kaldı ki Kürd dedikleri kimseler de Kürd değildir. Biraz tarih kitabı ve arşivleri karıştırmaları gerekmektedir.” diye konuştu. 

//ERZURUM’DA ÇEŞİTLİ DEĞİŞİKLİKLERE UĞRAYAN YERLEŞİM YERİ İSİMLERİ…

Erzurum ve çevresindeki isimlerin de tarihi akış içerisinde çeşitli değişiklikler yaşadığını anlatan Prof. Dr. Enver Konukçu, “İlkçağda Erzurum’a isim verenler olmuştur. Med’ler Karin diyorlardı. Ermeniler nedense köken bulamadıkları için bu isme hemen sahip çıktılar. Romalılar, bu şehre kendi imparatorlarının adını verdiler. Araplar Kâli’den dolayı Kâlikale dediler. Sonra Türkler bölgede Müslüman kişilikleri ile göründüler. O zamanki bölge ismi Osman Turan’ın da belirttiği gibi Saltuk ilidir. Artze: Arz, Roma da Rum olmuştur. Farsca Arz-ı Rûm, Arapça Erzen erRum ve biz de Arzırum veya Erzurum deyip çıkmışız.” ifadelerini kullandı.

//İSPİR’İN ADI

Aynı durumun İspir için de geçerli olduğunu aktaran Konukçu, “Ermeni öncesi yörenin sahipleri Türklerdi. Kuş adı nedeni ile batılılar Hesperidler ve Saspir demişler. Ama doğrusu, şimdiki şekli olan, yani İspir’dir. Narman, Farsça Neriman’dan kaynaklanmaktadır. Oltu, Türkçe’dir. Bir örneği de Romanya’dadır. Kıpçak kökenli bir isimdir. Hasan Kale Arapça’dır. Hasan ve kale bu kültürün ürünüdür. Ama Türkler Hasankale demişlerdir. Diğer adı Pasinler’dir. Pasinler, üç bölüm halindedir. Ağrı Dağı’na kadarki ova ve vadilerle Aras suyunun adıdır. Horosan, Farsça’dır. Bir örneği hâlâ, İran’ın kuzeydoğusunda bölge adıdır. İlk çağda Dumlu’nun adı Hinsk’dir. Ermenice değildir. Bu ada sahip çıkmışlardır. Türkmenler ise rağbet göstermişler ve Dumlu demişlerdir. Zaten köy de Karasu’nun kaynaklarına yakın kurulmuştur. Şimdi metruk hâldedir. Erzurum’a dik Tebriz Kapı Ilıca-Aşkale arasındaki Tevrücük, küçük Tebriz demektir.” diye konuştu.