Musa Kazım Efendi'ye vefa

Atatürk Üniversitesi ve Tortum Belediyesi işbirliğiyle 22-24 kasım tarihleri arasında gerçekleştirilecek olan sempozyumla, Erzurum’un değerlerinden olan Erzurumlu Şeyhulislam Musa Kazım Efendi tüm yönleriyle tanıtılacak.

BİLİM VE DANIŞMA KURULU

Sempozyumun Bilim ve Danışma Kurul üyeliklerini, Prof. Dr. M. Sadi Çöğenli, Prof. Dr. Davut Yaylalı, Prof. Dr. Mustafa Ağırman, Prof. Dr. Sadık Kılıç, Prof. Dr. Mevlüt Özler, Prof. Dr. Mehmet İpşirli, Prof. Dr. Nasrullah Hacımüftüoğlu, Prof. Dr. Ferhat Koca. Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu, Prof. Dr. Veysel Güllüce, Prof. Dr. Şehmus Demir, Prof. Dr. Ömer Kara, Prof. Dr. H. Ömer Özden, Prof. Dr. Necdet Çağıl, Prof. Dr. M. Zeki İşcan, Prof. Dr. M. Hanefi Palabıyık, Prof. Dr. İsa Çelik, Prof. Dr. Erdoğan Erbay, Prof. Dr. Ruhattin Yazoğlu, Prof. Dr. Fazlı Polat, Prof. Dr. Selami Kılıç, Doç. Dr. Abdülkadir Yılmaz, Doç. Dr. Murtaza Köse, Doç. Dr. Resul Öztürk, Doç. Dr. Yusuf Sancak, Doç. Dr. Mehmet Dağ, Yrd. Doç. Dr. Necati Tetik ve Dr. Zeki Koçak yürütecek.

ERZURUMLU ŞEYHULİSLAM MUSA KAZIM EFENDİ KİMDİR?(1858-1920)

     Şeyhulislam Musa Kazım Efendi, 1275/1858 tarihinde Erzurum / Tortum -Pehlivanlı köyünde dünyaya geldi. Babası, İbrahim Efendi, annesi de Halide hanımdır. İlk eğitimini köyünde ve Tortum’da aldı. Ahmet Efendi’nin tavsiyesi üzerine Balıkesir’de yaşayan dedesi Nureddin Efendi’nin (veya ağabeyinin) yanına ilim tahsili için gitti (1878). Balıkesir ulemasından başta Selahaddin Ali eş-Şu’uuri ve Lütfi Efendi’lerden olmak üzere dersler aldı. Sonra İstanbul’a geçti. 1306/1888 yılında Ulum-i Âliye ve Âliyye’den 29 yaşında icazet (diploma) aldı. Aynı yıl ruus imtihanını kazanarak müderris oldu ve Fatih Camii’nde dersiâm olarak ders vermeye başladı.

1888’de Ruus derecesini aldıktan sonra mülazemet (7 yıllık bekleme) müddetini Fatih dersiâmlığıyla tamamlayan Musa Kazım, 1313/1896 yılında İstanbul ruusu derecesini almıştır. Bu tarihten sonra İstanbul rüusunun kademelerini sırasıyla şöyle almıştır: 1313/1896 yılında İbtidai Hariç İstanbul Müderrisliğine; 1317/1900 yılında Hareket-i Hariç derecesine; 1318/1901’de İbtida-i Dahil’e, 1319/1902’de Musila-i Sahn’a, 1321/1904’de Sahn’a; 1322/1905’de Hareket-i Altmışlık’a, 1323/1906’de Hamise-i Süleymaniye derecesine terfi etmiştir. 1325/1907 yılında ise İstanbul ruusunun dışında üst bir derece olan Bilad-i Mahreç’ten Halep Mevleviyeti payesi kendisine verilmiştir.

Hareket-i Hariç payesi aldığı 1317/1900 yılında aynı zamanda Mekteb-i Kudat/Hukukta Mecelle muallimliğine atanmıştır. 1908 yılına kadar bu görevi sürdürmüştür. Aynı dönemlerde Galatasaray Mekteb-i Sultanisi (Galatasaray Lisesi) akaid muallimliğine tayin edilmiş, peşine Daru’l-Fünun (Üniversite) ve Daru’l-Muallimin (Yüksek Öğretmen Okulu) hocalığına atanmıştır. Aynı anda dört ayrı görevi yürütmüştür. Ayrıca 1907 yılında Şeyhulislamlık (Meşihat) bünyesindeki Tedkik-i Müellefat başkâtipliğine, sonra da aynı meclisin azalığına getirildi. Ayrıca Mekteb-i Hukuk’ta muhakemat-ı hukukiyye; Daru’l-Hilafeti’l-Âliyye Medresesine bağlı olan Medresetü’l-Mütehassisin’in tali kısmında usul-i fıkıh müderrisliği yapmıştır. Dört defa geldiği Şeyhülislamlık makamında beş yılı aşkın bir süre görev yapmıştır.

İcâzet aldığı 1888'den II. Meşrutiyet'in ilânına kadar geçen sürede klasik bir Osmanlı âlimi olarak fıkıh, İslâm felsefesi ve tasavvufla ilgili çeşitli konular üzerinde yoğunlaşan Mûsâ Kâzım, II. Meşrutiyet günlerinde İttihat ve Terakkî Cemiyeti'ne üye olmuş, bu dönemde cemiyetin ilmiye şubesinde Meşrutiyet'in yararları ve İslâm'a uygun bir sistem olduğu konusunda makale ve eserler kaleme almıştır

II. Meşrutiyetin İlanından sonra (1908) Mearif Nezaretinde kurulan Meclis-i Kebir-i İlmî azalığında görev yaptı. Hey’et-i A’yan’ın teşkili sırasında da İttihat ve Terakki cemiyetine üye olarak Meclis-i A’yan (senato) azalığına tayin edildi.

Mûsâ Kâzım'ın, zaman zaman İslamcılarla aynı görüşleri paylaştığı görülse de İttihat ve Terakkî'nin etkin bulunduğu ve bu cemiyet sayesinde şeyhülislâmlık yaptığı dönemlerde Meşrutiyet'i savunduğu, böylece bazı muhafazakâr İslâmcı aydınlardan farklı bir çizgi takip ettiği, hatta ıslah ve yenileşme konusundaki temayülleriyle Osmanlı Devleti'nin ilerici ve gelişmeci âlim tipinin bir temsilcisi haline geldiği söylenebilir. Şeyhülislâmlık görevinden ayrıldığı dönemlerde de muallimlik yapan Mûsâ Kâzım, 1. Dünya Savaşı'nın ardından İttihat ve Terakkî Cemiyeti liderlerinin tutuklanması üzerine Said Halim Paşa ve diğer arkadaşlarıyla birlikte Bekirağa Bölüğü'nde hapsedildi. Burada yargılanarak 13 Temmuz 1919 tarihinde on beş yıl kürek cezasına çarptırıldı; ancak mahkemenin kararını ağır bulan Sultan Vahdeddin cezasını üç yıl sürgüne çevirdi. Mûsâ Kâzım sürgün bulunduğu Edirne'de 10 Ocak 1920 tarihinde vefat etti ve Edirne Murâdiye Camii'nin hazîresine gömüldü. Ağır başlı, olgun ve faziletli bir kişiliğe sahip olduğu kaydedilir.

ESERLERİ

TE'LİF ESERLERİ:

Safvetü’l-Beyan fi Tefsiri’l-Kur’an (İstanbul 1335), İslam’da Usul-i Meşveret ve Hürriyet (İstanbul 1908), İslam’da Cihad (İstanbul 1916), Sure-i İhlâs ve Alak (İstanbul 1918), Külliyat-ı Şeyhülislam Musa Kazım (İstanbul 1920), el-Fetava el-Kâzımiyye fi Islahi’l-fetva et-Türkiye, Devr-i İstibdad Ahvali ve Müsebbibleri (İstanbul 1912),

SIRAT-I MÜSTAKİM VE İSLAM GİBİ DERGİLERDE YAYINLANAN MAKALELERİ

Tercümeleri:Zevra ve Havra Tercümesi: Celaleddin ed Devvani’nin (ö. 918-1512) mebde ve maad konusundaki görüşlerini içeren “Zevrȃ ve Havrȃ” adlı eserinin tercümesidir (İstanbul 1335); Tercüme-i Varidat: Şeyh Bedrettin Semavi’nin yazdığı tasavvuf ve vahdet-i vücut anlayışı çerçevesinde yazmış olduğu eserinin tercümesidir (İstanbul 1907); Tahkik-i Vahdeti-i Vücuda Dair Bir Risalenin Tercümesi: Karamani Muhammed Cemaleddin Nuri’nin vahdet-i vücut ile ilgili Arapça eserinin tercümesidir (İstanbul 1907); İmam Gazali’nin Tehafütü’l-Felasife Tercümesi (Basılmamıştır);İbn Rüşd'ün Ecvibe Risalesi Tercemesi (basılmamıştır).

 SUNULACAK BİLDİRİLER

Sempozyum’da 15 bildiri sunulacak, 15 ana başlıkta ise müzakere edilecek. Sempozyumda, Prof. Dr. Ömer Kara, “Musa Kazım Efendi’nin Hayatı ve Eserleri”, Prof. Dr. Selami Bakırcı, “Arşiv Belgeleriyle Şeyhulislam Musa Kazım Efendi”, Doç. Dr. Esra Yakut, “Osmanlı’ Devleti’nde Şeyhulislamlık Kurumu ve Şeyhu’l-İslam Musa Kazım Efendi”, Yrd. Doç. Dr. Ahmet Şamil Gürer, “Musa Kazım Efendi'nin İttihat ve Terakki Cemiyeti ile İlişkileri”, Doç. Dr. Kemal Yakut,  “1908 Devrimi Sonrasında Şeyhülislâm Musa Kazım Efendi'nin Politik Görüşleri", Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya, “Musa Kazım Efendi’nin Medeniyet Tasarımı”, Prof. Dr. Tuncay İmamoğlu, “Musa Kazım Efendi’nin Felsefi Görüşleri”, Doç. Dr. Selami Şimşek, “Musa Kazım Efendi’nin Tasavvufi Görüşleri”, Prof. Dr. Ferhat Koca, “Musa Kazım Efendi’nin Fıkhî Görüşleri”, Prof. Dr. İlyas Çelebi, “Musa Kazım Efendi’nin Kelami Görüşleri”, Prof. Dr. Mesut Okumuş, “Musa Kazım Efendi’nin Tefsirciliği”, Prof. Dr. Nasrullah Hacımüftüoğlu, “Musa Kazım Efendi’nin Belağat Yönü”, Prof. Dr. Sıtkı Gülle, “Musa Kazım Efendi’nin Kıraat Yönü”, Prof. Dr. Ali Eroğlu, “Musa Kazım Efendi’nin Tefsirinde İstişhad”, Prof. Dr. Musa Bilgiz, “Musa Kazım Efendi’nin Kur’an Müdafaası” bildirilerini sunacak.

MÜZAKERE BAŞLIKLARI VE MÜZAKERECİLER

Erzurumlu Şeyhulislam Musa Kazım Efendi Sempozyumunda müzakere edilecek konu başlıkları ve müzakereciler ise şöyle:  Prof. Dr. Ferhat Koca, “Musa Kazım Efendi’nin Hayatı ve Eserleri”, Doç. Dr. Mehmet İpşirli, “Arşiv Belgeleriyle Şeyhulislam Musa Kazım Efendi”, Prof. Dr. M. Hanefi Palabıyık, “Osmanlı’ Devleti’nde Şeyhulislamlık Kurumu ve Şeyhu’l-İslam Musa Kazım Efendi”, Prof. Dr. Mustafa Ağırman, “Musa Kazım Efendi'nin İttihat ve Terakki Cemiyeti ile İlişkileri”, Prof. Dr. Selami Kılıç, “1908 Devrimi Sonrasında Şeyhülislâm Musa Kazım Efendi'nin Politik Görüşleri", Prof. Dr. Erdoğan Erbay, “Musa Kazım Efendi’nin Medeniyet Tasarımı”, Prof. Dr. Ruhattin Yazoğlu, “Musa Kazım Efendi’nin Felsefi Görüşleri”, Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu, “Musa Kazım Efendi’nin Tasavvufi Görüşleri”, Dr. Zeki Koçak, “Musa Kazım Efendi’nin Fıkhî Görüşleri”, Prof. Dr. Mevlüt Özler,  “Musa Kazım Efendi’nin Kelami Görüşleri”, Prof. Dr. Sadık Kılıç, “Musa Kazım Efendi’nin Tefsirciliği”, Prof. Dr. Necdet Çağıl, “Musa Kazım Efendi’nin Belağat Yönü”, Doç. Dr. Mehmet Dağ, “Musa Kazım Efendi’nin Kıraat Yönü”, Doç. Dr. Yusuf Sancak, “Musa Kazım Efendi’nin Tefsirinde İstişhad” ve Prof. Dr. Şehmus Demir, “Musa Kazım Efendi’nin Kur’an Müdafaası”