Erzurum kültür hazinesi

Tarih boyunca Urartular, Kimmerler, İskitler, Medler, Persler, Parftlar, Romalılar, Sasaniler, Araplar, Selçuklular, Bizanslılar, Sasaniler, Moğollar, İlhanlılar, Safaviler ve Osmanlılar gibi çok çeşitli kavim ve milletler tarafından idare edilen kentte zengin kültürel mirasın sonucu olarak günlük dilde kullanılan bir çok kelimeyi duymak mümkündür.

İşte binlerce yıldan beri insanların yaşadığı Erzurum’da kullanılan kelimeler ve anlamlarından bazıları:

aba : abla

abacı : terzi

ağa : ağabeyi,

ağıl : yazın hayvanların koyulduğu yer

ahan : işte şu

ander : münasebetsiz

aşgar : kir

aşma : kaysı kurusu

avlu : evin giriş salonu

ayvan : boş oda

baca : dam

baci : kız kardeş

bardan : büyük çuval

bedimli : meteliksiz

bedire : kova

beg : bey, beyim

berf : kar

bıldır : geçen yıl

bibi : hala

bişi : yağda kızartılmış hamur, pişi

boğızli : obur

cağ : şiş

cakkıl : zincirli iki ucuna kova takılan uzun çubuk

camış : erkek manda

ceferlik : odunluk

ceferlik : odunluk

celep : besi hayvanlarının sürüsü

cığız : mızıkçı

cığızlamak : mızıkcılık etmek hakkına razı olmamak

cılfa : pulluk

cırbağa : cılız,çelimsiz

cıstik : erkek ayakkabısı

cingen : çingene

culuh : hindi

cücük : civciv

çakçavi : damların üzerine yapılan çerçeveli camekan

çangıl : zil

çarşut : casus

çenebit : camdan ekmek kabı

çerçi : gezgin satıcı

çermik : kaplıca

çiğirt : çekirdek

damçi : damla

dastar : hamurun üstüne örtülen örtü

densiz : uygunsuz

devamsız : işe yaramaz

dığa : hakararet olarak çocuk

dıldılık : ince elbise

dıreş : uzun boylu

dızınan : iri kıyım,iri yapılı

dibek : öğütme aracı

dizlik : külot

duz : tuz

düllük : çocuk düdüğü

dürüm : açık ekmekle yapılan sandöviç

eğiş : tandırdan eşya veya ekmek çıkarmak için kullanılan çengelli araç

emi : amca

enek : sapanın toprağı yaran kısmı

enik : köpek yavrusu

er : erkek, koca

ergişi : erkek kişi

esgetek : kadın

eze : teyze

fenikmek : telaşlanmak acele etmek

fırfırik : topaç

gada : ağabeyi, ağa

gah : elma kurusu

galah : tezek yığını

galo : hayvanları ahıra bağlayan eğik ağaç

gandırıg : çifti boyunduruğa bağlayan ağaç

gelberi : tandırdan külü çeken uzun saplı faraş

geven : deve dikeni

gındıllik: çember, tekerlek

gobçe : düğme

gollik : kısa boylu, boyu kısa olan

gottoz : dik kafalı

görüm : görümce, kocanın kız kardeşi

gucur : kısa boylu

gudik : köpek yavrusu

gullep : kapı demiri

guma : ikinci eş

gurna : kurna

guzzik : kambur

güleş : güler yüzlü

hagos : tarla sulama arkı

halhal : bilezik

hamayıl : boyuna asılan muskalı gümüş kap

haşıl : ana maddesi öğütülmüş buğday, yağ ve süt olan özel yemek

hedik : haşlanmış buğday

hemecik : bebek oyuncağı

hepenk : kepenk

hesir : otlardan yapılmış sergi

hetircek : tandırın üzerine konan demir

hıbar : duvar dizmede büyük taşlar arasıra konan küçük taş

hıngel : haşlanmış yufka ile yapılan hamur işi yemek, mantı

hınısi : toprak yayık

hırhız : hırsız

hış : köpeklerin boynuna takılan demir

hızan : fakir, görgüsüz

hızmeker : erkek hizmetçi

him : temel

hodah : hayvanlara bakan çocuk

hollaçelik : çelik çomak oyunu

horum : elle yapılmış ot ambalajı

hoyrat : sevimsiz kötü

hozan : sürülmemiş nadasa bırakılmış tarla

höllük : bebeğin altına konan killi toprak

hudik : Tedirgin, tereddütlü

igit : yiğit

istikan : bardak

işlik : gömlek, köynek

kafter : sevimsiz ihtiyar

kalikli : sürtük

kaloş : mes üzerine giyilen yarım ayakkabı

kanayaklı : kadın,yavaş

karakura : kabus

kartol : patates

kavurga : kavrulmuş buğday

kavut : kavrulmuş buğday unu

kazıl : yünden yapılmış kalın iplik

kelep : kolye, inci

keltoş : kel

keyvani : ev hanımı

kırbaç : hayvanları sürmeye yarayan sopa

kiral : kiler

kivra : kirve

kizir : köy adını ağız yapabilen kişi

kollaç : kadın ayakkabısı

kor : bakıpta görmeyen, kör

korzevel : kara sapanın ucuna takılan sopa

kotan : tarla sürme aleti

köynek : gömlek, işlik

kurik : yeni doğmuş tay

kurun : hayvanların su içtiği uzun kap

külek : kova, su kabı

külfet : ev halkı

külve : tandırın hava deliği

kürsü : tandırın üzerine konan masa

leçek : tülbent, başörtüsü

leğen : yıkanmaya yarayan kab

leppik : taş oynunda kullanılan yassı taş

lobiya : yeşil fazülye

loğ : toprak damları düzeltmeye yarayan yuvarlak taş

mablağ : çay kaşığı

mahat : sedir, kanepe

mahrama : mendil

malıh : kağnı kayışının ucuna takılan odun parçası

maraba : tarım işcisi

matıf : suratsız adam

mazanni : kötü huylu, şüpheli adam

mazi : kağnının tekerlerini birbirine bağlayan odun

medek : dişi manda

merek : ot ve saman konulan depo

mılıhci : yüze gülen karıştırıcı

mırıh : yarık dudak

mısmar : iri çivi

mozik : buzağının büyüğü, bir yaşında buzağı

müsürlük : ahırda hayvanların yem yediği tahta oluk

nahır : sığır sürüsü

oklavı : hamur açmaya yarayan ağaç cubuk

omo : dalkavuk

ortahçi : hayvan ve aleti olan tarım işcisi

pantol : pantolon

part : ot yığını, otuz bağlık araba

paşa : bayan, hanımefendi

paşvani : bekçi

peg : sadece duvarları olan yıkık bina

peke : ahırdaki oturma yeri, seki

peşkir : havlu

peşkun : yer sofrası

pıngel : yumurtalık, tavuğun yumurtladığı yer

pin : kümes

pohcah : ahırda hayvan dışkısının biriktiği yer

poşa : çingene kadın

puşe : peçe

rapata : hamuru tandıra yapıştırmaya yarayan araç

sagıldah : koyunların kuyruğu altında birikmiş dışkı

sakkavel : ahır süpürgesi

sako : erkek pardesüsü

salahana : başıboş

sambağı : boyunduruk sopasını öküzün boynuna bağlayan yünden yapılmış iplik

samı : boyunduruk sopası

seki : mutfak ve ahırda merdivenle çıkılan bölüm

sele : sepet

serpuş : tencere veya sahan kapağı

sılıh : ıslık, düdük

sınıhçi : kırıkçı

sikke : atları çayıra çakıldığında zincir veya ayak bağı

sini : büyük bakır tepsi

sitil : küçük barkaç

sogumsuz : sabırsız

şağıldahli : pis adam

şergada : akla gelmeyen işler yapan

şoş : Şose, stabilize veya asfalt yol

şurt : tandır kenarı

tağar : içine ateş konularak kürsü altına konan toprak kap

takatuka : kesme şekeri kırmak için kullanılan kütüklü kutu

tandır : toprağa gömülen ve içinde ekmek pişirilen fırın

tandırbaşı : tandırın çevresi

tanko : sosyetik

tapan : tarlayı sürdükten sonra düzeltmek için kullanılan çalıdan yapılmış alet

tar : tavukların üzerinde durduğu araç

teheze : arızalı, tehlikeli

tejgere : hayvanların dışkısını taşımaya yarayan alet

tekir : tekerlek

tekne : içerisinde hamur yoğrulan ağaç kap

telis : ketenden örülmüş tahıl yaramaya yarayan torba

terek : raf, mutfak rafı

termaş : şanslı

teşi : yünden iplik yapmaya yarayan alet

teşt : leğen, yıkanma kabı

tokaç : çamaşır yıkamada kullanılan ağaç tokmak

tuhs : kuluçka dönemini yaşayan tavuk

tuluh : tulum

urup : tahıl ölçme birimi

uşah : çocuk

vola : ulan, lan yerine geçer

yalak : hayvanların yiyecek yediği içi oyulmuş kap

yavşan : seyrek biten ot

yazma : kadın baş örtüsü

yegin : aceleci

yelloz : müflis

zam : hayvanların ahıra bağlandığı eğik ağaç

zanka : atla çekilen kızak

zenne : kadın

zığva : dadaş şalvarı

zırza : kapıya kilit vurmak için kullanılan demir parçası

zubun : entari