Otizmle mücadelede Trabzon ve Erzurum farkı

Otizm sorununun çözümü için harekete geçen Trabzon ve Erzurum’daki akademisyenler klasik otizm tarama yöntemlerinin dışında bir yöntem geliştirdi. Trabzon KEAH Çocuk Ergen Ruh Sağlığı Birim Sorumlusu Dursun, ATAUNİ’den Prof. Dr. Karaman ve Taşlıbeyaz İnteraktif Video Temelli Bir Eğitim uygulaması geliştirdi.

Türkiye’de son verilere göre her 68 çocuktan birinde görülen otizmle mücadele için Sağlık Bakanlığı tarafından yurt çapında topyekün mücadele başlatıldı.

Sağlık Bakanlığı klasik otizm tarama yöntemlerinin dışına çıkarken, sorunun çözümü için akademisyenler tarafından hazırlanan otizm bulgularının tanıtıldığı gerçek hastaların görüntüleriyle oluşturulan kısa videoların izletildiği otizm farkındalık eğitimlerinde Türkiye’de 49 bin 500 aile hekimi, ebe ve hemşireye ulaşıldı. Bunun sonucunda otizm bulguları erken fark edilen bin 140 çocuk, ilgili tedavi programlarına yönlendirilerek tedavilerine başlanıldı.

Son yıllarda sıklığı giderek artan otizm, Türkiye’de son verilere göre 68 çocuktan birini etkiliyor. Otizmi tamamen tedavi edecek bilinen bir yöntem olmasa da bulguların şiddetinin oldukça azaltılması yaşamın ilk yıllarında başlayacak erken müdahale programlarıyla mümkün olabiliyor. Ancak tüm dünyada tanının gecikmesi insan beyninin en fazla esneyebildiği ve gelişebildiği 0-6 yaş döneminin kaybedilmesine ve çocukların gelebilecekleri en üst seviyeye hiçbir zaman ulaşamamasına sebep oluyor. Bu noktada bulguların erken fark edilmesi ve ilgili tedavi programlarına yönlendirilmesi en kritik adımı teşkil ediyor. Ancak gelişmiş ülkeler dahil tüm dünyada otizmin gerek aileler gerekse aile hekimleri tarafından fark edilmesi konusunda ciddi sorunlar bulunuyor.

AKADEMİSYENLERDEN YENİ MODEL

Bu sorunun çözümü için harekete geçen Trabzon ve Erzurum’daki akademisyenler bu klasik otizm tarama yöntemlerinin dışında bir yöntem geliştirdi. Trabzon Kanuni Eğitim Araştırma Hastanesi Çocuk Ergen Ruh Sağlığı Birim Sorumlusu Doç. Dr. Onur Burak Dursun, Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Fakültesinden Prof. Dr. Selçuk Karaman ve Elif Taşlıbeyaz İnteraktif Video Temelli Bir Eğitim uygulaması geliştirdi. Otizm bulgularının tanıtıldığı gerçek hastaların görüntüleriyle oluşturulan kısa videolar hazırlanırken, hangi bulgulara dikkat edilmesi ve nasıl yönlendirme yapılması gerektiği bir eğitim materyali olarak belirlendi. Sistemin, Tıp Fakültesi öğrencileriyle yapılan bir araştırmayla öğrenmeye etkisi kanıtlanırken, bu sistem, ilk olarak Erzurum Sağlık Müdürlüğü ile yapılan işbirliği sayesinde ildeki tüm aile hekimlerine ulaştırıldı. Pilot çalışmanın başarısı üzerine Sağlık Bakanlığı Ruh Sağlığı Daire Başkanlığı devreye girerek uygulamayı tüm illere yaymak üzere bir çalışma başlattı. Bu bağlamda Doç. Dr. Onur Burak Dursun’un bilimsel yürütücülüğünü yaptığı çalışmada her ilden otizm tanı tedavi ve takibinden sorumlu hekimler olan çocuk ergen psikiyatrisi uzmanları liderliğinde kurulan ekipler Prof. Dr. Nahit Motavallı Mukaddes’in de katkılarıyla eğitimler aldı.

SAĞLIK BAKANLIĞI’NIN BÜYÜK BAŞARISI

Sağlık Bakanlığının İllerdeki başarılı organizasyonu ve Çocuk Ergen Ruh sağlığı uzmanlarının özverili çalışmasıyla tüm Türkiye’de 49 bin 500 aile hekimi ve ebe hemşire otizm farkındalık eğitimleri aldı. Bu hekimler şu ana kadar 887 bin çocukta aldıkları eğitimlerini kullanarak kendilerine başka nedenlerle gelen çocukları otizm açısından da gözden geçirdi. Şüpheli bulgular fark ettikleri 19 bin çocuğu hastane rutin randevu sistemlerine dahil edilmeden kendi illerindeki çocuk ergen psikiyatrisi uzmanlarına özel bir randevu sistemiyle yönlendirdi. Hastanelerde yapılan detaylı değerlendirmelerde şu ana kadar bin 140 çocuk, erken dönemde tanı alarak erken müdahaleleri başlatıldı. Bu sistemle Avrupa Birliği ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri’nde 6 ay ile bir yıl arası olan aile hekiminin otizm bulgularını fark etmesinden tanı görüşmesine kadar geçen süre Türkiye’de 1 hafta ile 1 ay arasına düşürüldü. Sistem sayesinde otizm ilk tanı yaşı da düşürülmüş oldu. Sağlık Bakanlığı’nın otizm alanındaki hizmetleri genişletmek üzere yeni projeler yürüttüğü öğrenildi.