‘Lekelenmeme hakkı insanlığın hakkıdır’

694 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 2017 yılında Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 158’inci maddesinde yapılan düzenleme sonrasında 4 yılda yapılan 734 bin 795 ihbardan 469 bin 288 dosyada soruşturmaya yer olmadığına dair karar verildi. Böylece yaklaşık 470 bin kişinin lekelenmeme hakkı korunmuş oldu. Ayrıca lekelenmeme hakkı kapsamında 2021 yılında 165 bin 286 kişi asılsız ihbarlarla lekelenmedi.
Adalet Bakanı Abdulhamit Gül de 8 Kasım 2021’de katıldığı ‘Masumiyet Karinesi ve Lekelenmeme Hakkı Sempozyumu’nda “84 milyon vatandaşımızın dünya görüşü, yaşam tarzı, mezhebi, meşrebi, etnik kimliği ne olursa olsun şerefi, onuru, itibarı devlete emanettir. İnsanın lekelenmeme hakkı da bütün insanlığın hakkıdır” diyerek konuya verilen önemi anlatmıştı.
‘SOYUT VE MADDİ DAYANAKTAN YOKSUN İHBARLARDA UYGULANIYOR’
Uygulama ile yargılamalarda soyut ve maddi dayanaktan yoksun soruşturma dosyalarıyla kişilerin herhangi bir denetimden geçmeksizin ‘şüpheli’ olarak nitelendirilmesinin önüne geçildi. Asılsız, soyut ve maddi dayanaktan yoksun ihbar ve şikayetlerin önüne geçilerek vatandaşların şeref ve itibarının zedelenmemesi sağlandı.
‘YRS VE İHEP’DE YER ALIYOR’
Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) uygun olarak hayata geçirilen ve Yargı Reformu Strateji Belgesiyle (YRS) güçlendirilen düzenlemeyle, kişilerin vazgeçilmez ve devredilmez haklarından olan masumiyet karinesinin ihlal edilmesinin önüne geçiliyor. YRS’nin ilk amacı olan Hak ve Özgürlüklerin Korunması ve Geliştirilmesi başlığında yer verilen lekelenmeme hakkı, İnsan Hakları Eylem Planı’nında (İHEP) da Yargı Bağımsızlığı ve Adil Yargılanma Hakkının Güçlendirilmesi amacının 3’üncü maddesinde geniş yer bulunuyor. Lekelenmeme hakkı ile bir araştırma yapılmasını gerektirmeyecek derecede açık şekilde anlaşılan ihbar ve şikayetler doğrudan soruşturma konusu yapılmıyor, kişiler yersiz şekilde adli kayıtlarda ‘şüpheli’ sıfatıyla anılmıyor. Böylelikle telafisi mümkün olmayan zararlara sebebiyet verilmesi ve lekelenmeme hakkının zedelenerek masumiyet karinesinin ihlal edilmesi engelleniyor.
‘YENİ MAĞDURİYETLERİN ÖNÜNE GEÇİLDİ’
Uygulama kapsamında Cumhuriyet Başsavcılıklarınca kişilerin ‘lekelenmeme hakkı’ gözetilerek soyut ve genel nitelikte olmadığı veya konusunun suç oluşturmadığı açıkça anlaşılan ihbar ve şikayetlerle ilgili SYOK verildi. Bu durumlar için Cumhuriyet Başsavcılıklarında ayrı bir kayıt tutulurken, soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair kararlar, ilgili kolluk birimine bildirilip kolluk kayıtlarının da düzeltilmesi temin ediliyor. Böylece asılsız şikayete konu olan kişilerin, iradesi dışında oluşmuş suç ve soruşturma kayıtları üzerinden yeni mağduriyetlere uğramasının önüne geçiliyor. Düzenleme ile ayrıca lekelenmeme hakkı ve hak arama hürriyeti arasında bir denge kurulabilmesi de sağlandı. Hak arama hürriyeti kapsamında soruşturma yapılmasına yer olmadığına ilişkin kararlara karşı, ihbar ve şikayette bulunanlara itiraz hakkı da tanınıyor.