Erzurum, Sanayi Çıkmazı’nda

SAMET ÖZÜNAL(GHA) – İllerin gelişmişlik göstergesi olarak nitelendirilen sanayi, Erzurum’da birçok sektörden sonra geliyor. Devlet hizmetleri sektörü, tarım, hayvancılık, ticaret, ulaştırma ve haberleşmeden sonra sektörler sıralamasında Erzurum’da 7’nci olan sanayi, şehrin ekonomik geçmişinde uzun yıllardan beri var olmasına karşın, ilin konumu, gelişmiş il ve pazarlarla uzaklığı, yetersiz sermaye birikimi ve bölgedeki pazar olanaklarının kısıtlılığı gibi nedenlerden dolayı beklenen gelişmeyi sağlayamadı.

//SEKTÖREL SÜREÇ

Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin, başta tarım ve hayvancılık sektörleri olmak üzere, ilin doğal kaynak potansiyelini değerlendirmeye yönelik olarak faaliyet gösteren gıda, maden, taş ve toprağa dayalı sanayi ağırlıklı bir yapıya hakim olduğu Erzurum’da, söz konusu faaliyetler ise, küçük ve orta ölçeğin dışına çıkamadı. Erzurum’da sadece yerel pazarlara hitap edebilen sanayi sektörü, istihdam konusunda da istenilen düzeyi bir türlü yakalayamadı. Kapasite ve kapasite kullanım oranlarının düşüklüğü, üretimin düşük olarak gerçekleşmesine neden olurken, üretimin düşüklüğü ise, ilde düşük katma değer oluşturulmasına sebep oldu. Yıllardır devam eden bu durum, işletmelerin sahip oldukları sermayelerin küçülmesine neden olurken, sektöre bağlı iş kollarının gelişme süreci de, doğal olarak sekteye uğradı.

//İSTİHDAM OLUŞTURAN ALANLAR

Erzurum’da en fazla işletmenin yer aldığı ve en fazla istihdamın oluşturulduğu sektörlerin başında gıda sanayisi gelirken, ildeki sanayi yatırımlarının yüzde 30’unun bu alanda faaliyet gösterdikleri öğrenildi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Genel Sanayi İşyerleri Sayımı (GSİS) göstergelerine göre, “Erzurum’da gıda sanayinde faaliyet gösteren işletmeler, ağırlıkla un, yem, et ürünleri, süt ürünleri, şeker ve şekerli ürünler gibi tarımsal ve hayvansal hammaddelerden elde edilen ürünler üretiyor. Yörenin önemli bir tarımsal ürünü olan şeker pancarının işletilmesine yönelik olarak faaliyet gösteren Ilıca Şeker Fabrikası ise, gıda sanayinde Erzurum’da önemli bir rol oynuyor.

Orman ürünleri ve mobilya sanayinde faaliyette bulunan işletmeler, kapı, pencere, parke ve mobilya üretiminde kullandıkları ağaç türlerinin bir bölümünü il kaynaklarından temin ederken, malzemenin büyük bir bölümü il dışından satın alınıyor. GSİS göstergelerine göre, Erzurum’da orman ürünleri ve mobilya sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin tamamına yakını tüketim malzemeleri üretirken, ara malı üretimi yapan tek bir işletme dahi bulunmuyor.

//İŞLETMELERİN KAPASİTE KULLANIMI ÇOK DÜŞÜK

Lastik ve plastik sanayinde faaliyet gösteren işletmeler, Erzurum’da poşet, plastik, hortum, plastik eşya, PVC boru ve boru elemanları üretimi, PVC doğrama işleri ve lastik kaplama işleriyle ilgilenirken, tamamı küçük ölçekli olan söz konusu işletmeler, pazar olarak sadece Erzurum ve komşu illeri kullanıyor. Makine imalat sanayinin kapasite kullanım oranının, oldukça düşük düzeylerde seyrettiği Erzurum’da, yeni yeni gelişmekte olan sektör ise, tekstil ve konfeksiyon sanayi olarak adlandırılıyor. Sektörde, çorap, pantolon ve hazır giyim üreten işletmeler yer alırken, söz konusu işletmeler, düşük kapasiteyle hizmet üretmelerine rağmen, kapasite kullanım oranları bakımından Erzurum’daki birçok sanayi koluna göre daha iyi durumda bulunuyor.

Metal ve metal eşya sanayi de, Erzurum’da düşük düzeyde faaliyet gösteren iş kolları arasında gelirken, basınçlı gazlar sanayisi ise, diğer iş kollarına nazaran Erzurum ve bölge illeri için çok daha fazla hizmet üretiyor.

//TAŞ VE TOPRAĞA DAYALI SANAYİ, ERZURUM’DA ÇOK GÜÇLÜ

GSİS verilerine göre, taş ve toprağa dayalı sanayi, Erzurum’da gıda sanayinden sonra en fazla işletmenin bulunduğu sektör olarak nitelendiriliyor. Taş ve toprağa dayalı sanayide faaliyet gösteren işletmeler, çimento, mozaik, briket, alçı ve tuğla üretimi şeklinde sıralanırken, bu sınıflandırma, inşaat sektörü ve bağlı iş kollarının Erzurum için taşıdığı önemi de, gözler önüne seriyor. Madencilik ve enerji sektörünün henüz gelişmediği Erzurum’da, fosil enerji kaynaklarına dayalı üretim sektörünün de, bulunmadığı kaydediliyor. Madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmelere, Oltu’daki TKİ Linyit İşletmeleri ile Aşkale Krom Fabrikası örnek gösterilirken, özel sektör tarafından işletilen çeşitli rezervlerin ise, aralıklarla çalıştırıldığı belirtiliyor.