“23 Nisan 1920 Erzurum demektir”

  Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kuruluşunun 90’ıncı yıldönümü ve 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, yurt genelinde yarın kutlanacak. TBMM’nin Ankara’da toplanarak çalışmalarına başladığı gün olan 23 Nisan, Türk siyasi hayatında çok önemli bir başlangıcı ifade ederken, bu başlangıca giden yolda en önemli rolün ise, Erzurum’a ait olduğu kaydedildi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Enver Konukçu, 23 Nisan 1920 tarihinin taşıdığı önemi ve öncesinde yaşananları anlattı. TBMM’nin kuruluş yıldönümü ve 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlanan 23 Nisan’ın, her şeyden önce Erzurum özelinde ele alınması gerektiğini vurgulayan Konukçu, “TBMM’nin kutsal çatı altında Ankara’ da toplanması, siyasi hayatımızda önemli bir başlangıçtır. Bunun ilk noktası ise, şüphesiz Erzurum’dur.” dedi. 

//ERZURUM’UN ÖNEMİ

23 Nisan’ın, karmakarışık bir ortamda, güçlüler ile boyun eğmişler arasındaki yeni bir oluşumun ilk işareti sayıldığını söyleyen Prof. Dr. Konukçu, meselenin en önemli yönünün, Cumhuriyet’e giden yolda Erzurum’un üstlendiği rol olduğunu dile getirdi. Konukçu, “Meclis’e ve 1922 Büyük Zaferi sonrası, Cumhuriyet’e giden yolun başlangıcını Erzurum teşkil etmektedir. 23 Temmuz 1919’da Erzurum’da toplanan kongre, bu oluşumda ilk şekillenmedir. Sivas’taki diğer Kongre ise, Türkiye çapında birlikteliği sağlamıştır. Bunu başaran da M. Kemal ve aziz Türk Milleti’dir.” diye konuştu.

//TBMM’NİN KÜÇÜK OLUŞUMU, ERZURUM KONGRESİ’NE DAYANIYOR 

TBMM’nin küçük oluşumunun, aslında Erzurum Kongresi sonunda 7 Ağustos 1919’da ortaya çıktığına dikkati çeken Prof. Dr. Konukçu, alınan kararlar bakımından önemli bir kuruluş sürecinin de bu sırada belirdiğini kaydederek, “Bu da Hey’et-i Temsiliye’dir. Böylece, millet adına karar vermede işgal altındaki İstanbul değil, Anadolu’daki ve Erzurum’daki Temsil Heyeti yetkili kılınmıştır. Bilindiği gibi onun Başkanı da M. Kemal idi. Daha sonra Sivas’ ta yeni bir düzenleme ile Temsil Heyeti yetkililerinin sayısı daha da artırılmıştır. Prof. Dr. Hamza Eroğlu’nun yazdığı gibi; demokratikleşme yolunun ve TBMM’nin oluşumuna giden çalışmaların merkezi Erzurum olmuştur.” dedi.

O dönemlerde Erzurum’daki görüşlerin, İstanbul Hükümeti ile varılan uyuşma ile seçimler sonucu oluşan Meclis-i Mebusan-ı Osmani’de çoğunlukla temsil edildiğini anlatan Konukçu, “Erzurum’da 1920 yılı başında gerçekleşen milletvekili seçimlerinde M. Kemal ve Celalettin Arif Bey, temsil hakkını diğer mebuslar ile birlikte elde etmişlerdir. Ancak mevcut İngiliz siyasetenin M. Kemal’i pasifleştirmek olduğunu iyi kavrayan ve Erzurum Milletvekili hakkını mazbatası ile kazanmış bulunan M. Kemal, Ankara’da kalmış ve Meclis çalışmalarını buradan izlemiştir.” ifadelerini kullandı.  

//CUMHURİYET’İN DOĞUM SANCILARI

Mart 1920’de ise, oldu-bitti ile İstanbul’daki Parlamentonun çalışamaz duruma geldiğini kaydeden Konukçu, “İngiliz takibinden kurtulan milletvekilleri, Ankara’nın isteği ile vakit kaybetmeden bozkırın yeni merkezine doğru yola koyulmuşlardır. Kocaeli yarımadasındaki takiplere rağmen Erzurum Parlamenterleri, Ankara’ya ulaşmaya muvaffak olmuşlardır. Hüseyin Avni ve Süleyman Necati Bey’lerin geçişlerinde, özellikle Adapazarı yöresindeki yolculuklarında kendilerine yardımcı olan eski Hasankale Kaymakamı ve o zaman Adapazarı yöneticisi olan Tahir (Barlas) kolaylıklar göstermiştir. İsmail Fazıl Paşa kafilesi ile İsmet (İnönü) de olduğu halde Celalettin Arif Bey grubu da Düzce, Bolu ve Aladağlar yolu ile zorlu bir yolculuk sonrasında, Ankara’ ya ulaşmışlardır. Celalettin Arif Bey, Düzce’de iken M. Kemal ile telefon görüşmesinde bulunmuş, bununla da kalmayarak, yeni oluşmakta olan Meclis Başkanlığı konusunu gündeme getirmiş ve bunun hukuki durumuna dair de bilgi vermiştir. Erzurum Milletvekillerinin ve Celalettin Arif Bey’in Ankara’ya sağ salim ulaşmaları da 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir tarafından Erzurumlulara bildirilmiş ve şehirde büyük bir sevinç yaşanmıştır.” şeklinde konuştu.

 

//TBMM’NİN KURULUŞ GÜNÜNDE, NARMANLI CAMİİ’NDE MEVLİT OKUTULDU…

Erzurum Milletvekillerinin de yer aldığı TBMM’nin açılışının, 23 Nisan 1920 günü, özel bir törenle gerçekleştirildiğini dile getiren Prof. Dr. Enver Konukçu, aynı gün en yaşlı üye olarak Sinop Milletvekili Şerif Efendi’nin bir konuşması ile Türkiye tarihinin belki de en önemli toplantısına başlandığını ifade etti. Yeni yapılanmada Celalettin Arif Bey’in Başkanvekili olduğunu belirten Konukçu, M. Kemal’in ise, bu defa Ankara Milletvekili olarak TBMM’de yer aldığını ve başkanı seçildiğini kaydetti. Ankara’ da bu önemli gün yaşanırken, Erzurum’un ise bu kutsal başlangıca, Mevlid-i Şerif’le katıldığı bilgisini aktaran Konukçu, “Kazım Karabekir’in belirttiğine göre, Tebriz Kapı’daki Narmanlı Camii’nde dini bir toplantı düzenlenmiş ve Erzurumlular bu kutsal başlangıcı yaşamışlardır. Bu dini toplantının önemi de, içerisinde Erzurumlu kadınların da yer almış olmasıdır. M. Kemal Paşa’nın daha önceki emrine ve isteğine uygun olarak, yerli basın da bu şenliklere katılmış, sütunlarında olaya yer vermiştir.” diye konuştu.

//ERZURUMLULAR, BU COŞKUYU PAYLAŞTI…  

Sadece Erzurum’da değil, yurdun birçok köşesinde görevli Erzurumluların, kendi kudretlerince, TBMM’nin açılışını kutlayan telgrafları ve iyi niyet mektuplarını Ankara’ya ulaştırdıklarını belirten Konukçu, şunları kaydetti: “Aydın ve Manisa arasındaki Bozdağlar’da, Kuvay-ı Milliye’yi örgütlemeye çalışan Erzurumlu, Hasankale’nin Ödemiş Köylüsü Bekir Sami (Baran) da bu heyecanı yaşayanlar arasındadır. Bunun gibi gönlü yeni Türkiye ideali ile dolu olup, “Dadaş” sıfatlı Yüzbaşı Avni Bey de, Düzce’de, gözaltı günlerini yaşadığı Hürriyet ve İ’tilaf Partisi binasında, daha değişik şartlarda katılmakta idi. Yüzbaşı Avni Bey, Düzce’de, 13 Nisan 1920 günü ilk ayaklanmada, asilerin girişimi ile gözaltına alınmıştı. Ki, bu tutukluk hali milli kuvvetlerin Düzce’ye hakim olmasına kadar devam edecektir. Ankara, bu değerli subayı unutmamış, Haziran 1920’de, Hüsrev (Gerede)’nin teklifi ile davet etmiş ve yeni görev vermiştir. 23 Nisan 1920’de, tam kadro ile Erzurum’u temsil eden milletvekillerimizi de saygı ile anıyoruz. Yazılan Erzurum tarihlerinde, TBMM milletvekilleri albümünde yerlerini çoktan almışlardır. 23 Nisan gecesine renk katan başta kadınlarımız olmak üzere, bütün Erzurumluları da saygı ile anıyoruz” SAMET ÖZÜNAL/GHA