‘Bar Milli Kültürümüzün ifadesi’

SAMET ÖZÜNAL(GHA) – Halk Oyunları açısından oldukça zengin bir bölgede bulunan Erzurum, kendine has üslubu olan “Erzurum Barı”yla da, Türklerin Orta Asya’dan getirdikleri tarihi bir mirasa sahip çıkıyor. Antropologlara göre, iklimin, coğrafyanın ve tarihi olayların etkisi ışığında şekillenen “Bar”, milli bir oyun olarak nitelendirilmekle birlikte, taşıdığı kültürel değer bakımından da, mahalli birçok motifi ön plana çıkarıyor. Literatürde birlik, beraberlik, el ele vermek ve beraber oynamak gibi tanımlarla anlatılan “Bar”, Anadolu’nun birçok yöresinde çeşitli üslup ve tarzlara bürünürken, “Bar”ın en zengin şekline ise, Erzurum’da rastlanıyor. Erzurum’da erkek ve kadın olmak üzere iki ayrı kategori ve birçok oyun şeklinde oynanan “Bar”, sergilenen figürlerden, giyilen kıyafetlere varıncaya kadar bir bütünlük gösteriyor.  

BAR VE MİLLİ ÜSLUP

Erzurum’da genellikle sergilenen oyunların başında “Baş Barı” ve “Hançer Barı” gelirken, erkek barlarında Erzurum’da bile bilinmeyen daha birçok oyun şekli bulunuyor. Baş Bar, İkinci Bar, Sekme, İkinci Aşırma, Nari, Dello, Koçeri, Temirağa, Tamzara, Tavuk Barı, Felek, Çingeneler, Uzun Dere, Daldalar ve Yayvan gibi oyunlar, Erzurum Erkek Barları’nın sahip olduğu zenginliği ortaya koyarken, Erzurum Kadın Barları da, oyun çeşidi bakımından benzer özellikler gösteriyor. Kavak, Çiftbeyaz Güvercin, Çember, Döne, Nari, Çarşıda Üzüm Kara, Sallama, Mendilimde Kişmiş İle Badem Var, Tortumun Eymeleri, Aşşahtan Gelirem, Köylü Kızı ve Delikız gibi oyun çeşitleriyle şekillenen Erzurum Kadın Barları, erkek barlarında olduğu gibi, kendine özgü bir üslup ve biçimi ifade ediyor.

SEZEN’İN ARAŞTIRMASIYLA ERZURUM BAR TERİMLERİ…

Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi (KKEF) Türkçe Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Sezen’in, Erzurum Kadın ve Erkekler Barları ile ilgili olarak yaptığı bir araştırmada, bar terimleriyle erkek ve kadın bar kıyafetlerine dair bilgiler de aktarılıyor. İşte Sezen’in araştırmasından derlenen bilgilerle bar terimleri, erkek ve kadın bar kıyafetleri:

Bar oyunu: Eğlenmeyi temel amaç edinen oyunlara denir. Kolluk: Dizilişe göre, bar başının hemen solunda olan oyuncuya denir. Koltukaltı: Koltuk. Pöççük: Bar dizisinin en sonundaki oyuncuya verilen addır. Daldaş: Dadaş. Kelleler: Koltukaltı ile kolluk altı arasında kalan oyuncuların tümüne denir. Sıra oyuncular: Kelleler. Sekme: Bar oyununun çabuk ve çevik hareketlerle oynanan bölümüdür. Yelleme: İki kısımlı barlarda ikinci kısma verilen addır, sekme ile ağırlama arasında oynanır. Ağırlama: barın ilk bölümü, ağır, yavaş ve titizce oynanan bölümüdür. Bar sırası: Barların birbiri peşi sıra oynanması gerektiğinde izlenecek geleneksel yoldur. Bar havası: Bar oyunlarının ezgi ve müziğini anlatan bir deyimdir. Bar tutmak: Bar topluluğunu para karşılığı kiralamaktır. Bar tutuşmak: Bar oynayacak oyuncuların ortaya çıkmalarıdır. Bar çeken: Barbaşıdır.

ERKEK VE KADIN BAR KIYAFETLERİ…

Cistik: Bar oynarken ayağa giyilen ayakkabıdır. Derisinin çok yumuşak olması en büyük özelliğidir. Bu özelliğe istinaden ayak figürleri daha kolay gerçekleştirilir. Yaşlılar tarafından giyilene markop, gençlerin giydiğine yemeni denir. Zığva: Uçkurlu, beli bol lacivert kumaştan yapılan arkası torba şeklinde pileli giysidir. Bunun üzerine siyah ipek kaytan süs olarak işlenir. Zığvanın bol olmasını sağlayan pile sayısının 32 olmasına özen gösterilir. Yelek: Lacivert kumaştan yapılmıştır. İki tarafa kapanabilen kaytanlı ilikleri vardır, kenarları ve cep ağızları kaytanla işlenmiştir. Gömlek: Gömlekler beyaz olup dik yakalıdır. Düğmeleri beyaz veya siyah olabilir. Uzun olan kol ağızlarında 4-5 düğme bulunur. Kazeki: Uzun kollu kısa bir cekettir. Kolları geniş kol etrafları siyah kaytanla, ön tarafı ve cep ağızları motifli kaytanla süslüdür. Kuşak: Eskiden Acem, Trablus, veya Tosya şalı diye adlandırılan renkli iplerle örülmüş, dokunmuş, bar oynayanın belini sıcak tuttuğu gibi aynı zamanda cep vazifesi gören kumaştır. Gümüş köstek: Gümüşten yapılmış, yelek üzerine asılan daha önceleri saat taşımada kullanılan ince zincirden aksesuardır. Bazubent: Ekseriyatla boncukla örülür. Gümüş olanları da vardır. Kola takılan içerisine karınca duası, ayet-ül-kürsi duaları konulur. Mendil: Erzurum barlarında mendil kullanmak bir maharet işidir. Mendil her barın ritmine ve psikolojisine göre kullanılır.
KADIN BAR KIYAFETLERİ…
Bindallı: Kadife üzerine simle Türk motifleri işlenmiş giysidir. Göğüs ve boyun kısımları dantelle süslenebilir. Aynı danteller kol ağzına da eklenir. Kol, beden ve bel kısmı vücuda oturur, tek kısmı ise rahat hareket maksadıyla geniş yapılır.
Leçek (yazma): Başa örtülen, pullarla ve boncuklarla oyalanarak süslenen pamuktan yapılmış başörtüsüdür. Bu isim halen kullanılmaktadır. Gümüş kemer: Bar oynayan Erzurumlu kadının belinde bulunur. Muhtelif parçalar halkalarla birbirine tutturularak kemer oluşturulur. İşlemelidir. Kaşı daha süslüdür. Bazılarında sedef kakmalar bulunur. Şimdi kakmalı kemerler yapılmadığından antika değeri taşımaktadırlar. Pabuç: Pabuçlar siyah ve önden bağlıdır. Yumuşak deriden yapılmış olup hafiftir. Kolay hareket olanağı sağlar. Dizleme: Beyaz yünden örülmüş, diz kapaklarına kadar uzanan çoraplardır. Mendil ve diğer aksesuarlar: Erkek barlarında olduğu gibi, kadın barlarında da barbaşı ve poççükte mendil bulunur, ayrıca boyuna beşi birlik, Oltu Taşı kolyeler, kollara burma bilezik parmaklara da yüzük takılır.