PROF.DR. ARAS’IN ESERLERİNE BÜYÜK İLGİ

PROF.DR. ARAS’IN ESERLERİNE BÜYÜK İLGİ Prof. Dr. Sıtkı Aras tarafından kaleme alınan ve Erzurum Kitaplığı serisi içinde yayımlanan “Bir Şehrin Ruhu: Erzurum” adlı eserin ikinci, “Erzurum’un Manevi Mimarları” adlı eserinde üçüncü baskısı yapıldı. İl içi, bölge ve il dışında da büyük ilgi gören Prof. Dr. Sıtkı Aras’ın Erzurum’un ruhunu yansıtan eserlerin yeni baskılarının da tükenmek üzere olduğu öğrenildi. ÜÇÜNCÜ BASKIDA GÜNCELLEŞTİRİLMİŞ BİLGİLER ‘Erzurum’un Manevi Mimarları’ adlı esere birinci ve ikinci baskıda yer almayan, Kiskalı (Tortum) Hacı Feyzullah Efendi, Pırtınlı Hanbeyoğlu Hafız Enver Efendi, İhmal İmamı Hacı Mehmet Efendi, Oltulu Nazım Polat Aydın Efendi bölümleri eklendi. Eserin daha önceki baskılarında yer alan Tivnikli Hacı Faruk Bey, Çamurlulu Hafız Mehmet Sıdık Efendi ve Ali Karaavcı bölümlerine ise yeni belge ve bilgiler ışığında ek yapıldı. ERZURUM’UN MANEVİ MİMARLARI VE İÇERİĞİ ‘Erzurum’un Manevi Mimarları’ adlı eserde, Kiskalı (Tortum) Hacı Feyzullah Efendi, Sanamerli Hacı Ahmet Baba, Haşiizade Hacı Ali Efendi, Osman Tosun Bey, İdris Bey, Osman Bedrettin Efendi, Hacı İbrahim Baba, Rasim Efendi, Maksud Efendi, Ardılı Hasan Dede Bey, Zarslı Abdussamet Bey, Abdulgani Efendi, Tivnikli Hacı Faruk Bey, Solakzade Müftü Sadık Efendi, Vehbi Efe,Pırtınlı Hanbeyoğlu Hafız Enver Efendi, İhmal İmamı Hacı Mehmet Efendi, Şeyh Hacı Emin Efendi, Çöğenderli Hacı Salih Efendi, Hacı Salih Sezgin Efendi, İsmail Usta, Hakkı İbrahimhakkıoğlu, Çamurlulu Hafız Mehmet Sıddık Efendi, Oltulu Nazım Polat Aydın Efendi, Ali Karavcı ve Ne Yazdılar, Ne Dediler, bölümleri yer alıyor. Eserde tanıtılan şahıslarla ilgili bilgi ve belgeler daha önce yayımlanmamış olmalarıyla da dikkat çekiyor. PROF. DR. ARAS ERZURUM GERÇEĞİNİ TARİF EDİYOR ‘Erzurum’un Manevi Mimarları’ adlı eserin önsözünde, akıcı ve beliğ bir üslupla:” Bazı şanslı insanlara olduğu gibi, bazı mekânlara da insanlığın tarihini yönlendirebilecek misyonlar yüklenmişti. Bunlardan ilk hatıra gelenlerden birisi de Erzurum' dur.” Diyen Prof. Dr. Sıktı Aras şunları kaydediyor:”“Erzurum, bu çok önemli imtiyaza sahip olmasını, büyük ölçüde konumuna borçludur. Bilindiği gibi Erzurum Basra'ya, Hazar'a ve Karadeniz'e akan üç önemli ırmağın su bölümü çizgileri noktasında kurulmuştur. Buna bağlı olarak sarp Doğu Anadolu Bölgesi dağları arasında doğuya, batıya, kuzeye ve güneye giden yol1ar, hep Erzurum'da birleşmektedirler. Bizans İmparatorluğu Erzurum'un bu özelliğinin farkındadır. Dolayısıyla üzerine nazende bir çiçek gibi titrer. Mesela, büyük İslam fütühatının başlangıcında, büyük komutan Halid bin Velid Hazretleri baştanbaşa Irak'ı, Suriye'yi ve hatta Diyarbakır'ı fetheder, Bizans'tan çok fazla bir tepki gelmez. Ancak, ne zaman ki, Hz. Ömer devrinde büyük sahabe İyaz bin Canem, Erzurum'u fetheder (638), zamanın kara devi olan Bizans'ta büyük homurdanmalar başlar ve maalesef, bir ay soma şehir tekrar geri alınır. çünkü, Bizans Küçük Asya'nın ancak Erzurum'la elde tutulabileceğinin farkındadır. Sultan Abdulhamid Han'ın Doksanüç Harbi'nde Erzurum önüne çekilen büyük komutan Ahmet Muhtar Paşa'ya çekmiş olduğu telgraf çok ilginçtir: "Sevgili Vezirim, Erzurum Kalesi, Asya topraklanmızın kilididir. Müdafası ona göre yapıla." Erzurum'un bu özel1iği, tarih boyunca, doğudan batıya, batıdan doğuya yol alan, İskender'den Timur'a kadar birçok cihangirin uğrak yeri olmasına sebep olmuş ve yine tarih boyunca doğudan batıya, batıdan doğuya gidip gelen ticaret kervanlarının konup göçtükleri mekan olmasına neden olmuştur. İşte bütün bunlar Erzurum'u, asırlar boyu büyük insan seline maruz bırakmış ve bu hareketlilik, doğu kültürüyle, batı kültürü arasında bir köprü veya bir pencere olabilme avantajını sağlamıştır. Böylece, Erzurum insanlarının içerisinde Anadolu'nun diğer yörelerinde pek rastlanmayan daha renkli, daha derin çokça tipler boy gösterebilmişlerdir. Dolayısıyla, kıymetli şairimiz Faruk Nafiz, Erzurum insanının bu hakkını şu cümleleriyle verebilme kadirşinaslığını göstermişlerdir: "Anadolu şehirlerinin garip bir hususiyeti vardır. En büyüğünü, en genişini altı saatte anlamak kabildir. Bununla beraber Erzurum'u iki üç gün içinde gezmek mümkün olduysa da anlamak kabil olmadı". “ ERZURUM’UN ÖNDER ŞAHSİYETLERİ Prof. Dr. Aras, eserde yer alan şahsiyetlerle ilgili olarak şu tanımlamayı yapıyor:”Araştırıcılar Erzurum insanında, alim (molla, mütefekkir), veli (gönül adamı), bey (hanedan), dadaş (aksiyoncu), halk önderi ve halk filozofu gibi altı ana tipin olduğunu iddia etmektedirler. Bazı mümtaz şahsiyetler bu tiplerden birkaçını şahıslarında sentezleyebilmişlerdir. Mesela, İbrahim Hakkı Hazretleri alimlik ve veliliği; Abdüssamet Bey velilik ile dadaşlığı; Vehbi Efe, Rasim Efendi velilik ile halk önderliğini ve Tivnikli Faruk Bey velilik, alimlik, halk önderliği ve hanedanlığı sentezlemiş bulunmaktadırlar. Sahalarında temayüz etmiş olan kahramanlarımızdan bazıları İbrahim Hakkı Hazretleri, Topçu, Fındıkoğlu, Turan, Tarhan (Ali Nihat), Nefi, İspirli Ebubekir Efendi mertlik ve yiğitlik abidemiz Hüseyin Avni (Ulaş) gibi şahsiyetler cihanşümul olmuşlardır. Mesela, İspirli Ebubekir Efendi Sultan Aziz tarafından özel olarak Afrika içlerine gönde rilmiş ve orada gönüllere İslamiyet'in gerçek şeklini nakşedebilmiştir. Bazıları dünya çapında olmasa bile memleketimizde çoklarının malumu olmuşlardır. Alvarlı Efe Hazretleri, Ketencizade, Habib Baba, Ö. Nasuhi Bilmen, Edirne Müdafii Şükrü Paşa, Mustafa Darir, Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Musa Kazım Efendi, Sümmani, Emrah bunların ilk hatıra gelenleridir. Dolayısıyla, bütün bu yukarıda sıralamış olduklarımızın ve benzeri şahsiyetlerin naçiz kalemimize ihtiyaçları yoktur. Bazıları ise çok kıymetli değerlerini, çok kıymetli hizmetlerini Doğu Anadolu Bölgesi'nin sessizliğine gömerek hergün biraz daha unutulmaya terk edilmişlerdir.” ESERİN AMACI Prof. Dr. Sıtkı Aras, “Erzurum’un Manevi Mimarları” adını taşıyan eserindeki amacını da şöyle açıklıyor: İşte burada bütün gayretimiz, bu üçüncü şıkta yer alan kahramanlarımızı bu çalışmamızla ilgililerin değerlendirmelerine sunmaktır. Tabii ki bu isimsiz kahramanlar sadece bunlardan ibaret değildir. Mesela çok arzulamamıza rağmen elimizin uzanamadığı bir Yetim Hocamız vardır. Medresede bir ekol kurmuştur. Birçok alimimiz bu ekole mensubiyetle halen iftihar etmektedirler. Müftümüz Sabık Efendi de bu ekolün baş temsilcilerindendir. Bir Pir Ali Hazretleri vardır. Kurmuş olduğu zaviyelerde binlerce yetim doyurmuş, yüzlerce alim yetiştirmiştir. 461 yıl önce Erzurum' da başlatmış olduğu binbir hatim gibi çok önemli bir geleneği Erzurum’umuza ihdas etmişlerdir. Bir Fehim Efendi vardır (İbrahim Hakkı Hazretleri'nin torunlarındandır) yüz yıl öncesinden gelen değişimi, kromozomlarla oynama gibi önemli konularda ortaya koymuş olduğu teorilerle bugünkü modem biyoteknolojiye ışık tutmuştur.Bir Babadereli Ahmet Efendi vardır (Abdul Gafur Efendi'nin babaları), karıncaların, böceklerin ötesinde toprak mikroorganizmasını bile çiğnemekten haya duyarak yeryüzünde dolaşmıştır.Bir Maksut Efendi Hocamız vardır, yüzlerce talebe yetiştirmiştir.Bugün Erzurumlular bir mahalleye ve bir okula isimlerini koyarak kadirşinaslığını göstermiştir.Pasinlerin Harçlı köyünde yaşamış olan bir İrfani Çavuş vardır. Bir Battal Gazi, bir Hazreti Ali misali, bulunduğu her cephede muhakkak surette düşmanı bozmuş ve 1. Cihan Harbi'nde şehitlik şerbetini içmiştir.Bir Pinaduzlu Bekir Ağa vardır. Dağ başındaki köyünde gayri resmi olarak gözetleme kuleleri kurmuş, tipide, karda, yolda kalanları takip ederek yardımcılar göndermiştir. Bir Döllekli Nuri Bey vardır, açmış olduğu konak odasında her mevsim onlarca garibe, kimsesize yemekler yedirmiş, yatacak yer sağlamıştır. Pasinler'in Ardı köyünde bir Muhsine Hanım vardır, kurmuş olduğu vakıflarda yüzlerce yıldan beri halen fakirler kimsesizler barınmaktadırlar. Bir Azaplı Mustafa Efendi Hoca vardır, kurmuş olduğu köy mektebinde adeta Aristo'nun "Likeon"u misali çevreyi aydınlatmış ve herbiri münferiden buraya konu olabilecek niteliklerde, Ahmet Bey (Ulusoy), Efendi Bey, Müslim Bey ve Fazıl Başar gibi değerler yetiştirmiştir. Bir Pasinli Zakir Bey vardır. Hasankale'de Belediye Reisliği sırasında İkinci Cihan Harbi'nin yokluk ateşleri içerisinde kurmuş olduğu bez dokuma atölyelerinde çokça fakir köy kızını iş güç sahibi etmiş ve hemşehrilerinin siyah kefenlerle gömülmelerini önlemiştir. Bir Çamurlulu M. Sıddık Efendi vardır. Tanıdık olsun olmasın Erzurum'da tüm hastaların ve ölülerin başlarındadır. Fazla bir ilmi olmamasına rağmen geliştirmiş olduğu takvimle 10.000 yıl öncesinin ve 10.000 yıl sonrasının dini bayram günlerini belirlemiştir. Ve nihayet 27 yıl boyunca toprak altında kalmasına rağmen kefenini dahi çürütmeden koruyabilen bir Taşkesenli Şeyh İbrahim vardır. Uyvar surlarına ilk Osmanlı bayrağını dikebilen bir Erzurumlu Abbas vardır. Maveraünnehir nurlarıyla Anadolu'yu aydınlatan, Hasan babalar, Veli babalar, N azlı babalar, Postlu babalar, Pinadı babalar, Yağan babalar, Toparlak babalar ve niceleri vardır. PROF.ARAS’IN ÖRNEK TEVAZUSU Prof. Dr. Aras, önsözü şu nefis tespitlerle sonlandırıyor:”Bütün temennimiz, bütün bunların layık oldukları kalemlerle ve layık oldukları şekillerde dile getirilmeleridir. Bu basit kitapçıkta isimlerini kalın sisler altında gizleyebilen büyüklerimiz arasında ulaşabildiklerimizden bazılarının yaşantıları çok kalın çizgilerle, kırık dökük cümlelerle sergilenmeğe çalışılmıştır. Kitaba alınışları yaşamış oldukları devrelere, daha ziyade ölüm tarihlerine göre olmuştur. Yapmış olduğumuz hatalardan dolayı her birinin ruhaniyetlerinin aflarına sığınarak, tümüne Cenab-ı Hakk'tan rahmetler niyaz ederiz.