Erzurum Gazetesi Arşiv

ERZURUM, TARİHİ GÖRKEMİNİ CAMİLERİYLE SERGİLİYOR Anadolu'da kültürel varlıklar bakımından en zengin iller arasında yer alan Erzurum'da bulunan onu aşkın tarihi cami, bulundukları semt veya yaptıranların isimleriyle anılıyor. Erzurum'da bulunan Osmanlı dönemine ait camilerin büyük bölümü 17. ve 18. yüzyıllara ait. Bu camiler arasında en dikkati çeken ise Erzurum'un Gürcü Kapı semtinde bulunan ve merkezi cami hüviyetindeki Gürcü Kapı Cami. Ali Ağa Cami olarak da isimlendirilen ve 1608 yılında yaptırılan caminin 1859'da önemli bir onarımdan geçtiği biliniyor. Kül renkli kesme taşlarla yapılan cami, şehrin Osmanlı devrinden kalan Lala Paşa Cami hariç diğerleri gibi tromplar üzerine oturan bir kubbeyle örtülü. CAFERİYE CAMİSİ Cumhuriyet Caddesi üzerinde tarihi Erzurum Kalesi yakınındaki Caferiye Camisinin ise 1645 yılında Ebubekiroğlu Hacı Cafer tarafından yaptırıldığı tarihi kaynaklarda yer alıyor. Camin önünde dört sütunun taşıdığı eğimli çatı ile örtülü son son cemaat yeri bulunmakta. Cami tromplar üzerine oturan tek kubbeyle örtülü. 2 köşesindeki duvar içindeki merdivenlerle kürsü ve mahfile çıkılabilen caminin kuzeybatısındaki minare ise şehirdeki diğer tarihi cami minareleriyle aynı özelliği taşımakta. ÖLDÜRÜLEN ŞEYHÜLİSLAM VE KURŞUNLU CAMİ Erzurum'un Osmanlı döneminde yetiştirdiği büyük devlet ve din adamı Şeyhülislam Feyzullah Efendi tarafından 1700 yılında yaptırıldığı bilinen tarihi cami, Kurşunlu veya Feyziye cami olarak adlandırılıyor. Edirne'de öldürülen Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin yaptırdığı cami önünde 4 sütuna oturtulan tonozlu ve 3 gözlü son cemaat yeri bulunmakta. Düzgün kesme taşlarla yapılan caminin köşelerde tromplara binen sekizgen kasnaklı kubbe mekanı bulunmakta. Caminin kuzeybatısında yer alan minaresinin, açık ve koyu renkteki taşlardan kuşaklar geçirilerek yapılmasıyla 2 renkli bir armoninin ortaya çıkarması dikkat çekiyor. BİBLO GİBİ DURAN CAMİ Taş Han olarak adlandırılan Rüstem Paşa Bedesteni'nin sağında yer alan düzgün kesme taşlarla yapılmasıyla dikkat çeken 1716 yılında Pervizoğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılan 10.5x14.7 metre ölçülerindeki cami, küçüklüğü ve güzelliği ile bazı eserlerde ''Biblo gibi duran'' cami olarak nitelendiriliyor. Önündeki üç kubbeli son cemaat yeri bulunan ve tek kubbeyle iç mekanı örtülen cami tarihi Erzurum camilerin bir minyatürü olarak nitelendiriliyor. DERVİŞ AĞA CAMİSİ 300 YILIK Tarihi Taş Mağazalar Caddesi'nin alt kısmında yer alan 1718 yılında Hacı Derviş Ağa tarafından yaptırılan tek kubbeli caminin üç kubbeli son cemaat yeri bulunmakta. Kuzey cephesi ve köşeleri kül renkli kesme taşlarla yapılan tarihi caminin diğer duvarları kırma taşlarla yapılmasıyla dikkat çekiyor. Caminin kuzeybatı köşesinde yer alan minaresinin 1980 yılından sonra yenilendiği biliniyor. ŞEYHLER CAMİSİNİN MİMARİSİ Bulunduğu mahalleyle adlandırılan Şeyhler Cami, medrese, hamam ve çeşme ile birlikte bir külliye içinde yer almış. Bazı kaynaklara göre, 1720 yılında tahta minareli olan cami, Habip Efendi tarafından yıktırılarak 1767 yılında yeniden yaptırılmış. Tarihi cami, minaresindeki güneş saatiyle dikkat çekmekte. Taç kapı ve pencerelerin pervazları kırmızı Kamber taşı ile diğer kısımları ise kül renkli düzgün kesme taşlarla kaplanan caminin, son cemaat yeri ise 4 silindirik taş sütuna oturan üç kubbeyle örtülü. GÜMRÜK CAMİ Taç kapısını belirleyen sivri kemer alınlığındaki kitabesine göre 1718 yılında Hacı Bektaş oğlu Derviş Hacı İbrahim tarafından yaptırılan Gümrük Cami, Hacı Derviş Cami olarak da adlandırılmakta. Tamamen kesme taşlarla inşa edilen cami tek kubbeli iç mekanı ile 3 kubbeli son cemaat yeri ile dikkat çekmekte. NARMANLI CAMİ Tebrizkapı semtindeki Narmanlı Cami son cemaat yeri 6 taş sütun üzerine oturulmuş 5 küçük kubbeyle örtülü. Küçük kubbelerin her biri üstten çok yüzeyli piramidal birer külahla örtülü olması da dikkat çekiyor. Tümü değişik tonlardaki kül renkli kesme taşlarla kaplı caminin taç kapı girişi basık bir kemerle örtülmüş ve bir çift kemerle taçlandırılmış. Alt sıradaki pencereleri sağır kemerlerle taçlandırılan cami yüksek bir kubbeyle örtülü. 1738 yılında Narmanlı Hacı Yusuf tarafından yaptırılan cami taş mihrabının mukarnaslı bir kavrası bulunmaktadır. Camideki ahşap mahfil ise 8 destek üzerinde bulunmakta. İBRAHİM PAŞA HAYIRLA ANILIYOR Erzurum Valisi İbrahim Paşa tarafından 1748 yılında yaptırılan İbrahim Paşa Cami, önündeki 3 kubbeli son cemaat yeri ve arkada tromplarla üzerine oturan tek kubbesiyle Erzurum'daki diğer tek kubbeli cami planlarıyla benzerlik göstermekte. Camin ön cephesi ve minaresi pembemsi kırmızı, diğer duvarları ise kül renkli taşlarla yapılan caminin doğu, batı ve kuzey duvarlarını tek kırmızı kuşak dolanmaktadır. Erzurum'daki bazı camilere de model olmuş caminin ölçülü ve dengeli olması dikkat çekmekte. CENNETZADE CAMİ Tarihi Taş Ambar yakınında bulunan ve 1786 yılında İsmail adlı kişi tarafından yaptırılan cami kentteki tek kubbeli camilerle benzerlik göstermekte. Caminin üç kubbeli son cemaat yeri bulunmakta. Camiyi örten yarım küre şekilli kubbe dıştan sekizgen piramidal bir çatı ile örtülüdür. Kubbe kasnağı üzerinde kartuşlar içine alınmış ayet şeritleri bulunmakta. TOPRAK DAMLI CAMİLER Erzurum'da bulan bazı tarihi camiler ise toprak damlı veya ahşap çatılı olarak yapılmış olmasıyla dikkat çekiyor. Bu cami grubu içinde yer alan Ayas Paşa Camisi 1559 yılında Erzurum Beylerbeyi olan Ayas Paşa tarafından yaptırıldığı biliniyor. Dört duvar üzerine üç gözlü son cemaat yeri olan caminin yapımında köşelerinde kesme, yanlarında ise kırma taşlarla yapılmış. Ali Paşa Mahallesi'yle aynı adı taşıyan cami ise 1566 yılında dönemin valisi Ali Paşa tarafından yaptırıldığı 1693 yılında da Hasan adlı hayırsever tarafından yeniden yaptırıldığı yer alıyor. Sultan Melik Mahallesi'ndeki Gürcü Mehmet Paşa Cami ise Saltuk oğullarından Sultan Melik tarafından yaptırıldığı biliniyor. Caminin 6 ahşap sütuna oturan son cemaat yeri bulunmakta. Dört ahşap sütunu taşıdığı son cemaat yerine sahip Kasım Paşa Cami ise Erzurum Salnameleri'nde 2 yıl Erzurum Valiliği yapan alan Kasım Paşa tarafından 1667 yılında yaptırıldığı tarihi kaynaklarda yer almakta. Sıvırcık Mahallesi'yle aynı adı da taşıyan Mehdi Efendi Cami caminde yer alan kitabelerde cami ve minaresi ile medresesinin bir depremde hasar gördüğü anlaşılmakta. Yapım tarihi tarihi kaynaklarda belirtilmeyen caminin 1795 yılında hayırsever Hacı Mahmut, 1897 yılında da Derviş, Ali ve Hacı adlı kardeşler tarafından onarıldığı biliniyor. SÜLÜN GİBİ MİNARESİYLE ESATPAŞA CAMİSİ Erzurum'da 7 yıl valilik yapan Esat Paşa tarafından 1853 yılında yaptırılan cami, mermere yazılı kitabesi ve Sultan Abdulmecid'in tuğrasının bulunmasıyla dikkat çekiyor. Esat Paşa Cami'nin Osmanlı mimarisinin 200 yıl kadar etkisi altında bulunduran batı üslupta yapıldığı belirtiliyor. Batılı üslubun son safhalarında etkili olan ampir tarzın binanın cephe, mimari ve minaresinde etkili olduğu kaydediliyor.